Уладзімір Караткевіч - Паэзія розных гадоў

Ціха ўвайду ад завеі чырвоны,
На рукі мякка вазьму яго,
Цёплы камяк, разаспаны і сонны,
Не абазнаны, што да чаго.

Правадыр іракезаў на размову аб міры
Запрасіў варага, Начную Саву,
І цяжкою каменнай люлькаю міру
Дагаворнаму боку прабіў галаву.

Пітэкантрап пячору зручную выбраў,
Стол знадворку прысунуў да тоўстай сцяны
І павесіў таблічку: "Пячорным тыграм
Час прыёму тады, як вымруць яны".

- Яблыкі! Яблыкі! З садоў каралеўскіх. -
- Па чым?
- Усяго тры злотых за меру.
Такая ж славутасць нашага месца,
Як папскі нунцый, як касцёлы і веры. -
- Тры злотых? За гэтую поскудзь? Жарты.
За гэты кізяк, падабраны ў полі? -
- А я вам кажу, што яны таго варты,
Як жанчына сумленная! Як пан добры католік! -
- Памыліліся, пані, я ў бога не веру.
Што мне папа і што мне вера Хрыстова. -
- Ну, калі ўжо справа пайшла на адвертасць,
Дык і я не цнатліўка, а курва з Гжыбова [1] Гжыбоў - гэта прадмесце Варшавы (заўв. аўтара) . .

Шлях цячэ між дрэў, пакрытых інеем.
Зімні, казачны убор зямлі.
Белыя, ружовыя і сінія
На ялінах ружы расцвілі.
Снег кранае ружы пацалункамі,
Снег спадае паміж хвой сівых,
Каб укрыць нямоцнымі карункамі
На санях вясёлых маладых.
Толькі што пад снегавымі хвоямі,
Збудаваўшы ў весніцах накат,
Хлопцы перастрэлі іх са зброяю.
І гарэлкай адкупаўся сват.
Князь сваю "галубку" выкраў сілаю
І да роднага гнязда нясе,
Любую, усхвалявана-мілую,
З шэранем у залатой касе.
Сонца ў хмарку перад ёй аточыцца,
Упадуць дубы сівыя ніц.
Гэх, баяры скачуць па абочынах,
Раз па раз страляючы з рушніц!
Дзікі пошчак аддае дарогаю,
Снежай пудрай санны шлях курыць.
Што ж чаканнем сумным і трывогаю
Песня паязджальная гучыць?
"Ехалі мы логам,
Ехалі мы логам,
Сустрэліся з богам,
Сустрэліся з богам.
Ехалі мы лесам,
Ехалі мы лесам,
Стрэліся з Вялесам,
Стрэліся з Вялесам.
А казаў нам божа:
"Ці добра ж вам будзе?
Ці добра ж вам будзе?"
Будзе добра. Самай поўнай мераю
Вам жыццё насыпле у кішэнь
Працы, дзетак і дарог нямераных.
Весяліцеся ж хоць гэты дзень.
Што ж, злятае ліст глыбокай восенню,
Каб дарогу даць лістам другім,
Заўтра певень збудзіць ноч галошаннем.
Паплыве з пячуркі ў неба дым.
А пакуль - заві каханку ружаю.
Будзе стол і будзе смех людзей.
Добра у пакоіку настуджаным,
У прытульным пухавым гняздзе!
Пралятуць гады над вамі светлыя.
Будзьце шчаснымі дзеля таго,
Каб сустрэць калісь усмешкай ветлівай
Паязджан унука сваяго.
Ўспомніць князь тады дарогу вузкую,
Шэрань, коней бег і рушнікі,
І даткнецца звянуўшымі вуснамі
Да каханай, зморшчанай шчакі.

Ў сітнягах над соннай ракою
Бугай вадзяны маўчыць.
Спяць лілеі пад цёплай вадою,
Каб не змерзнуць ўначы.

Калі ж выплывуць ранкам на волю
І распусцяць пялёсткаў рой,
З кветкі вылеціць мушка вясёлая,
Што ўсю ноч спала пад вадой.

Залатая, як новы чырвонец,
З цёмнай бронзаю на нагах,
Ўся ў пылку ад лілеі і сонца
Паляціць у шчаслівы шлях.

Каб з табою мы сталі малятамі
І любілі ўначы цяпло, -
Мы б лілею абралі хатаю.
Вось бы добра было!

І дзень прыйшоў. І пацьмянела сонца.
Распаўся час. І неба цёмным скруткам
Ўзвілося над зямлёй. І лінуў дождж,
Як быццам сто гадоў збірала неба
Ваду дажджоў, азёр і рэчак ціхіх,
Ваду, што выссалі вясёлкі з лужын,
Ваду пралітых чалавечых слёз,
Слёз горкіх маці, светлых слёз дзіцячых,
Крывавых слёз рабоў і брудных панскіх слёз...
О плачце, плачце, узрыдайце, людзі,
Не спамышляйце на сваё бяссмерце:
Апошні жывяцё вы ў свеце час!
І дождж лупіў. І зранку цэлы дзень
Трубілі сурмы праз смугу туманаў,
І здраднікі хаваліся ў каўчэгах,
Якія заліваў сіберны дождж.
Вада пакрыла роўныя мясціны
І коміны халуп і ўсе палацы.
Раўлі шалёныя сівыя хвалі,
Раздзёршы ветразі тугія ў лоск.
І людзі ўгору узнімалі рукі
Ў чаўнах, што ймчалі па гарбатых хвалях,
Ганімыя вятрамі і агнём.
Краіна гінула. Як гул ад хваль
Роў дзікі голас над вадой пустою:
"Апошнія пачуйце словы, людзі,
Пакуль вам вушы не залье вадою.
Я знішчу свет, я знішчу чалавека.
Апрыкрылі і добрыя, бо хочуць
Дабрэйшымі зрабіцца за мяне.
Ім не спяваць сваіх найлепшых спеваў,
Бо я зжару ўсю земляную твар.
Маўчы! Ты захлынешся, чалавек!!!"
Адверзліся на чорным небе хлябі.
Два месяцы лілі дажджы з нябёсаў,
Вада глытала горы, і на іх
Жывымі гронамі віселі людзі
І часам адрываліся ў ваду.
Мядзведзь стаяў з слабым аленем поруч,
Змяя паўзла вышэй ад рудых хваль.
Адзін таўстун штурхаў у вір другога,
На плечы сыну лез шалёна скнара,
Трымаючы ў руках кашэль з грашыма,
І біў нагамі па руках сыноўіх,
Якія ўсё жадалі ратавацца,
Схапіць таго, хто некалі стварыў
(Што ж, і змяя паруецца вясною).
Танулі тыя, што на спінах люда
Рукамі простых горда узнясліся,
Зракліся маці, зводнямі жылі,
Лягчалі думку за адзін дынарый,
За жыватом не бачылі каленяў.
Цары, уладары і каралі,
Што так крычалі пра краіны гонар,
Што здольныя былі душыць суседа,
Забараняць яму жыццё і песню
Для гонару "народа-ўладара",
Цяпер бы гэты гонар аддалі
За мейсца для сваёй стапы адзінай
І ў зад бы гандляра пацалавалі
За літасць гэткую. Дзяржаўны муж,
Што да сябе прыкуў калісьці брата
І ўсё казаў: "Мой брат - мой раб" -
той зараз
(Як і заўсёды ў грозныя часы,
Часы вайны, навалы ці патопу),
Ланцуг адсек і наглядаў, як брат
Пускае бурбалкі ў вадзе глыбокай.
І ўсе кусаліся, штурхалі, лезлі,
Хапалі за раскошныя хітоны,
І падалі ў ваду, ў ваду, ў ваду
І не маглі ўцячы.
Пахмурны дзень
Нарэшце завязаўся над вадою.
Вакол вада - ні вострава, ні дрэва, -
Ўсё жудасная гладзь і далячынь.
На пятачку апошнім цвёрдай сушы
Суровы чалавек з дзіцячым тварам,
З рукамі грубымі, ўзняў галаву
І стомлена сказаў: "Дзень добры, сонца".
Фантанчыкамі плёскала вада
Спачатку каля ног, пасля ў калені...
І чалавек падняў на рукі нешта, -
Апошняе святое, - цела любай,
Пацалаваўшы непрытомны твар.
Над галавою ўзнёс. Вышэй! Вышэй!
(А хвалі подла стукаюць у грудзі.)
"Каханая! Аддам жыццё за крылы,
Якія б узняслі цябе наверх".
Халодны, стрыманы адбітак сонца
Упаў на грудзі, любы твар і лона.
А ён стаіць. Не здрыгануцца рукі,
Узняўшы ў неба дарагі цяжар.
Ён з радасцю трымаў бы зараз многіх,
Братоў, і маці, і такіх, як ён,
Прыгнечаных работай і вясёлых.
Але няхай хаця яна: "Пяшчотка!
Жыві, жыві, жыві пакуль магчыма,
Падыхай трошкі, пакуль я не знікну,
Пакуль жыве апошні чалавек.
Што вы мне зробіце сваім патопам?
Узяць каханую? Яна са мною.
Узяць Радзіму? Не, яна жыве
Пакуль жыве апошні сын Радзімы.
Узяць жыццё? Як бог я бессмяротны,
Я сонца над вадою уздымаю,
І мной жыве і будзе жыць зямля.
О як пацалаваць каханай вусны,
Калі мае знікаюць пад вадой!"
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Стары апокрыф. Гэта толькі казка.
І ўсё-такі я выракуся тых,
Што плакалі ў каўчэгах. Я з табою,
Слабы, бездапаможны, як дзіцёнак,
Магутны, як ніхто на белым свеце,
Любімы мой, прыгожы звер двухногі,
Мой чалавек.