Кәрим Тинчурин - Пьесалар / Пьесы

Мансур. Үлгән балаларың өчен акча ала алдыңмы?

Гыйлаҗ бабай. Акча чыгар, дип әйткәннәр иде. Без надан халык рәтен белмәгәч китереп бирүче булмады. Алпавыт марҗасы гына, Шакирым үлгәч, күмәренә дип, ун сум акчалата, өч пот он биргән иде. Башка нәрсә булмады. Судлашып йөрсәң дә, барыбер шул инде. Безнең, мужикның, сүзен кем тыңлый… Бай булсаң инде, бер хәл. Прошение яздырырлык сумаң булмагач, кая барсаң да, рәт юк инде безнең халыкка. Адвокат ялларга әйткәннәр иде, әлеге фәкыйрьлек аркасында ул да эшләнмәде. Ихи-хи-хи!..

Мансур. Шакирҗан байда күптәннән торасыңмы?

Гыйлаҗ бабай. Көзгә ун ел тула.

Мансур. Күпме жалованье аласың?

Гыйлаҗ бабай. Кая инде ул жалованьелар! Менә пристаньда йөк ташыган вакытларда көненә йөз егермешәр тиен төшергән чаклар була иде. Ул вакыт яшь идем әле. Хәзер картайдык инде. Мин бит хәзер авыр эшләргә ярамыйм. Өс-башны карыйлар. Тамак тук. Миңа хәзер инде артыгы кирәкми дә. Бай да, бикә дә, үлгәч яхшылап җирләрбез, диделәр. Өчен дә, җидесен дә, кырыгын да яхшылап, муллаларга сәдакалар биреп, Коръән укытып уздырырбыз, диделәр. Миңа шунысы булса, башкасын сорамыйм инде. Алла кабул итсен. Торасын тордык инде. Кеше кулында булу белән ахирәт якларын бер дә рәтләп булмады. Гөнаһы күп инде. Тапшырдык.

Мансур. Бер дә курыкма, бабай. Мондагыдан кыен булмас әле.

Гыйлаҗ бабай. Булмасын инде. Юкса дөньяда да михнәт, ахирәттә дә тәмуг булса, кыенрак шул. Әнә байларның эше җайлы. Дөньяда да рәхәт, ахирәттә дә аларның җайлы булыр.

Мансур. Ни өчен алай дип уйлыйсың?

Гыйлаҗ бабай. Байлар намазын укый, зәкятен бирә, сәдакасын бирә. Хаҗына бара, корбанын чала. Аңар мулласы да, ишаны да догасын бирә. Ә безнең ишеләр догасыз, фатихасыз, гөнаһка чумып, каралып бетәсең.

Мансур. Укый беләсеңме?

Гыйлаҗ бабай. Һи, каян беләсең аны! Безнең заманда ул юк иде. Әтидән яшьли ятим калдык. Унике яшьтән бирле кеше кулында. Рәтләп догаларны да белеп булмый. Үлгәч, анда сорарлар.

Мансур. Кайда?

Гыйлаҗ бабай (бармагы белән җирне күрсәтеп) . Тегендә.

Мансур. Кемнәр?

Гыйлаҗ бабай. Ни инде… сораячаклар инде.

Мансур. Соң кемнәр сораячаклар?

Гыйлаҗ бабай. Әллә…

Мансур (бармагы белән җирне күрсәтеп) . Анда балчыктан башка беркем дә юк.

Гыйлаҗ бабай. Юк?

Мансур. Юк!

Гыйлаҗ бабай. Көш, дим, зимагурлар! Кая киләсең тагын? Хәзер бай кайтыр бит. Әллә бәреп тәпиләреңне сындырганны көтәсеңме? Көш! Тәмуг кисәве!.. Көш, дим, рәхмәт төшкере!..

Мансур (тәмәкесен чыгарып) . Бабай, тәмәке тартасыңмы?

Гыйлаҗ бабай. Юк, андый эшләргә, Аллага шөкер, өйрәнеп булмады. Ашап-эчеп, тәмәкеләр дә тарта башласаң, кая инде ул безгә. Андый эшләр безгә кул түгел. Син соң үзең кем буласың?

Мансур. Минем исемем Мансур.

Гыйлаҗ бабай. Бай баласымы? Сәүдәдәме?

Мансур. Юк, мин дә крестьян баласы.

Гыйлаҗ бабай (гаҗәпләнеп) . Крәстиэн малае? Соң монда нишләп кенә торасың?

Мансур. Газетада эшлим.

Гыйлаҗ бабай (гаҗәпләнеп) . Алай!.. Ул гәзит дигәнне син язасыңмы?

Мансур. Әйе, шул язучыларның берсе булам.

Гыйлаҗ бабай. Алай… Байга килгән идеңмени? (Тора.)

Мансур. Әйе.

Гыйлаҗ бабай. Гәзит китердеңме әллә?

III. Әүвәлгеләр һәм Мөршидә.

Мөршидә (өйдән чыгып, Мансурны күреп аптырап кала) . Бабай, казан астына утын керт әле!

Гыйлаҗ бабай. Утын? Ә, әйе, утын шул. Онытканмын. Картлык шул. Уху-ху-ху… (Сөйләнеп чыгып китә.)

IV. Мансур һәм Мөршидә.

Мөршидә (Мансур янына килеп, як-ягына каранып) . Мансур, бу ни эшең инде?

Мансур. Нәрсә? (Кулын бирә.)

Мөршидә. Көпә-көндез монда нигә күренәсең? Икебезне дә хур итәсең бит.

Мансур. Борчылма, Мөршидә, мин сиңа килмәдем.

Мөршидә. Миңа килмәдең?

Мансур. Асылда, мин сиңа килдем, әмма өстән караганда мин сиңа килмәдем.

Мөршидә. Син ни сөйлисең?

Мансур. Мин, теге хикәянең акчасын сорарга дип, Шакирҗан байга килдем. Өстән караганда бу шулай. Асылда, сиңа килдем. Бабай, барысы да шәһәрдә бәйрәмгә хәзерләнергә киттеләр, дигәч, син дә шәһәргә киткәнсең дип уйлаган идем. Менә нәрсә, җаный, мин бүген монда Ильяс әфәнделәрнең дачасында кунам. Уңай вакыт таба алсаң, барып чык. Менә теге әйткән китап шул инде. (Китап бирә.)

Мөршидә. Күрше-колан күрмәсә генә ярар иде. Дәү абый да хәзер кайтыр. (Куркып карана.)

Мансур. Тукта әле, Мөршидә, син көннән-көн бозыла барасың. Бераз батыррак булырга кирәк. Син бит кеше. Кешелек хакыңны җуймаска тиеш.

Мөршидә. Сизелсә, яхшы түгел. Болай да әле дәү абый бу арада гел ачуланып тора.