Альберт Гаделшин - Кырлай кызы Айсылу

Хан сарае акрын гына яктыртыла. Ишеккә элә торган кечкенә кыңгырау тавышы ишетелә. Сарайның эчке сакчысы Утташ керә, башын иеп, ханны көтеп тора. Ял бүлмәсеннән Алмыш әлтабар чыга. Ул инде күптән аякта, күңелендә борчылу.

Алмыш. Тыңлыйм, Утташ, нәрсә булды, ни кү әйтерсең?

Утташ. Бөек хан, Казансу кирмәненнән яман кү килде. Ир-атлы юлчабар бик тә яман кү китергән.

Алмыш. Утташ, сүзеңне кыска тот.

Утташ. Бөек әлтабар, Тукбай морза углы Батил, Казансу кирмәнен саклаганда, ыслау явы белән сугышта һәлак булган.

Алмыш. Ир-атлы юлчабар үзе кайда?

Утташ. Бөек әлтабар, ул да яралы, шәһри Болгарга көч-хәлгә килеп җиткән, хезмәтчеләр йортында шифалана, хәле начар. Ыслау явы көчле була, ярый әле, гаскәр башы Тимерҗан бәк, ярты төмән яугире белән Казансу кирмәнен саклап, уннан артык көймәләре белән күп кенә ыслауларны Кара Итил төбенә озаткан.

Алмыш. Йә-ә-ә Тәңре, тагын нинди яман күләр китерерсең инде?

Утташ. Бөек хан, тагын бер кү бар, Багдад хәлифәсеннән, Тукбай морзага ияреп, бик зур кәрван Шәһри Болгарга юл тота, ди. Кү китерүче сөенечен алды. Кәрван, Җигүле тауларын узып, тиздән Кара Итилне кичәргә тиеш, ди.

Алмыш. Шатлык та зур, кыран да аз түгел. Тукбай морза бердәнбер ир-ат булган бүз баласын югалтты. Батил киләчәктә гаскәр башы булыр дип өметли идем.

Ерактан эндәшә-эндәшә, ханбикә Акбикә керә.

Утташ. Баш өсте, Бөек әлтабар.

Утташ чыгып китә.

Акбикә. Атасы, атасы, шатлыгыбыз бик зур. Сөенче бүләге синнән. Оныгың бар, шатлан!

Алмыш. Шөкер, Тәңрем, шөкер. Бер әчесен, бер төчесен бирәсең. Анасы, мин бик шат, рәхмәт Сылукайга, миңа мирас калдырырга онык бүләк итте.

Мин дә сиңа шатлыклы кү әйтәм, Тукбай морза зур кәрван белән Җигүле тавына кайтып җиткән. Мөхәммәд пәйгамбәр иленнән илчеләр алып кайта. Төгәл ун айда, Тәңренең рәхмәте белән, нинди ерак юлдан исән-сау әйләнеп кайттылар. Анасы, шатлыкка ияреп, кыран кү дә безнең йортка керде.

Акбикә (борчылып). Йә-ә Тәңрем, нәрсә булды тагын?

Алмыш. Казансу кирмәнен саклаганда, ыслаулар белән сугышта Батил һәлак булган.

Акбикә (елап). И-и-и балакаем, язмышың шул булган икән… Үз балам кебек якын күрдем, Сылукай белән бергә уйнап үстеләр. Әнисе Айсылу белән ахирәт дуслар булып гомер кичердек, инде аңа бу күне ничек улак итәргә… Атасы, сиңа әйтергә батырчылык итмәдек, Батил, Казансу кирмәненә китәр алдыннан, Сылукайны сорап килгәние.

Алмыш. Ә нишләп миннән яшердегез?

Акбикә. Атасы, сине борчымаска булдык, болай да борчылуың чиктән ашкан. Сылукай Батилга мин сине абыем кебек хөрмәт итәм, мине җәберләмә, абыем булып кал, диде. Аннан соң үзеңнең кем дә кем Сылукайны арыкландыра, киявем шул булыр, дип әйткән нәзерең дә барие.

Алмыш. Анасы, тугры сөйлисең, тәңреләргә келәү әйтеп нәзерләгәнием. Җитмәсә, бердәнбер кызым Сылукай үз язмышын үзе хәл кылды, язмыштан узмыш юктыр. Батил да миңа бик кадерле, үз балам кебек иде. Тәңреләрнең келәүләре шулай булгандыр. (Сакчы Утташны чакыра.) Утташ! (Ашыгып, Утташ керә.) Диван башы Күрән бәкне чакырт.

Утташ. Баш өсте, Бөек әлтабар. (Ашыгып чыгып китә.)

Алмыш. Анасы, Тукбай морза белән Багдад хәлифәсе илчеләре дә Болгар-йортка сәфәр тоталар. Кунакларны хөрмәт белән каршыларга, сый-хөрмәт күрсәтергә кирәк булыр.

Акбикә. Атасы, йөзеңә кызыллык китермәм, син боерганча булыр.

Кыңгырау шалтырый, Утташ керә.

Утташ. Бөек хан, Күрән бәк чакырмыйча үзе килгән.

Алмыш. Керсен.

Утташ чыгып китә, диван башы Күрән керә.

Күрән. Иминлек, чуктин-чук гомер келим, Бөек Алмыш хан. Анабыз ханбикә Акбикәгә дә теләгем изге, ханбичәбез Сылукай икегезгә дә онык бүләк итсен!

Алмыш, Акбикә} (бергә). Рәхмәт, Күрән бәк, изге келәүләреңә.

Алмыш хан. Күрән бәк, тәңреләр, келәвемне кабул кылып, бүген миңа онык бүләк иттеләр. Сылукайның углы бар.

Күрән (шатланып). Бөек хан, анабыз Акбикә, икегезне дә котлыйм! Оныгыгыз арык ир-ат булып, мирас тотарлык булсын!

Алмыш, Акбикә } (бергә). Рәхмәт, рәхмәт яхшы келәвеңә.

Алмыш. Күрән бәк, Тукбай морза гарәп илчеләре белән Җигүле тавына кайтып җиткәннәр. Инде Кара Итилне кичәләрдер. Кунакларны, бөтен Болгар халкын җыеп, зурлап каршыларга кирәк. Быргы кычкыртып, дөңгер кагып.

Күрән. Баш өсте, Бөек әлтабар. Боерыгың җиренә җиткерелер.

Алмыш. Кунаклар санына җитәрлек итеп, пар тояклы маллар чалыгыз. Казна, шөкер, сай түгел, сый-хөрмәтне мул тотыгыз. Гарәпләрең кәрван башын хан сараеның кунаклар күченә китерерсең.

Күрән. Баш өсте, Бөек әлтабар, боерыгың үтәлер.