Альберт Гаделшин - Кырлай кызы Айсылу

Күзәмеш. Алас! Алас! Изге ияләр монда-а-а, изге ияләр белән мин дә монда-а-а, җен-пәриләр, албастылар, явыз ияләр хан сараеннан качыгыз! Качыгыз! Качыгыз!

Артышын селкеп, бүлмәнең почмакларыннан явыз ияләрне куа, бүлмәнең уртасында бөтерелә дә, башы әйләнеп, идәнгә утыра. Кызларны берәм-берәм күзләп чыга. Үрмәләп аягына басып, Мәликәгә якынлаша.

Мәликә бичә, синең күкрәгеңә явыз ияләр ияләнгән, куып чыгарырга кирәк! (Мәликә ышанган була, як-ягына төкеренеп, өстен-башын сыпыра.)

Мәликә бичә, ул явыз ияләр миннән генә куркалар, кая үзем куып чыгарыйм.

Мәликә. Тфү-тфү явыз ияләр, чыгып китегез, Алас! Алас! Күзәмеш дәрвиш үзегезне аягыгыздан кәкре каенга асып куяр.

Күзәмеш, әнә, әнә күрәсеңме явыз ияләр берәм-берәм тәрәзәдән сикерешеп чыгып китәләр. Кызлар, кызлар, күрдегезме явыз ияләрнең чыгып киткәнен?!

Кызлар (бер авыздан). Күрдек, күрдек чыгып киттеләр.

Әдиә. Әнә, әнә, әле берсе яңа гына ишектән чыгып китте…

Кызлар, уенга ияреп, явыз ияне күзәтеп калалар. Күзәмеш, курка-курка, тәрәзәдән карый, шулвакытта Җәмилә әче итеп кычкырып җибәрә, Күзәмеш, куркып, идәнгә утыра.

Җәмилә. Ә-ә-әй, Күзәмешкә сәдака бирергә гел онытып торабыз бит.

Беренче булып ул Күзәмешнең учына тәңкә салган була, аңа карап калган кызлар да сәдака салалар, Күзәмеш учына караса, анда бернәрсә дә булмый. Күзәмеш гаҗәпләнеп учын әйләндергәли.

Хәер тәңкәләре дә, Күзәмеш дәрвиш, явыз ияләр кебек, күзгә күренмичә, бармак араларыннан идәнгә төшеп, идән ярыгы аша базга төшеп киттеләр…

Кызлар көлешәләр.

Әдиә. Күзәмеш, син бит әле яшь бүз бала. Яраткан кызың бармы?

Җәмилә. Менә кайсыбызны яратасың?

Күзәмеш, үрмәләп торып, кызларны берәм-берәм карап чыга.

Күзәмеш. Берегезне дә яратмыйм. Сез ялганчылар. Мин хан кызы Сылукайны гына яратам.

Әдиә. Күзәмеш, син мине танымыйсыңмыни, мин бит Сылукай, хан кызы.

Күзәмеш аптырап кала. Әдиәне баштанаяк карап чыга.

Күзәмеш. Ни-и-и, минем башым сырхаулана башлады, аннан соң тешем дә сызлый кебек.

Мәликә. Күзәмеш, син бит тәңреләр белән арадаш, безгә берәр могҗиза күрсәт инде!

Кызлар. Күзәмеш, Күзәмеш, могҗиза күрсәт инде!

Күзәмеш бераз ялындырып, уңайсызланып тора да куеныннан кара тукымадан тегелгән кечкенә капчык ала. Ул капчыкны каккалап-суккалап күрсәтә дә, тавык булып кыткылдап, кечкенә өстәлдә торган буш сай тәлинкәгә капчыгын авыштыра, аннан зур гына тавык йомыркасы тәгәрәп төшә. Кызлар исләре китеп карыйлар. Мәликә, кесәсеннән көмеш тәңкә алып, Күзәмешкә бирә. Күзәмеш тәңкәне алып яктырак җиргә барып карый, тешләп тә тикшерә. Чын тәңкә икәнлегенә ышангач, чапанның эчтәге яшерен кесәсенә сала. Сакчы Утташ, уяу булып, ханның кайтканын күреп ала да Мәликәнең колагына пышылдый.

Мәликә. Кызлар, әлтабар кайтты. Әдиә, Җәмилә Күзәмешне ян ишектән озатыгыз.

Кызлар тиз генә Күзәмешне озата чыгып китәләр.

Сылукай. Мәликә апай, мин дә үз ягыма чыгам.

Мәликә. Ярар, ярар, Сылукай, ихтыярың.

Сылукай үз ягына чыгып китә. Мәликә, тәрәзә янына барып, ишегалдына күз сала, ханның кереп килүен күреп, тиз генә чыгып китә.

Юлдан кайткан Алмыш әлтабар керә, өйдә беркемне дә күрмәгәч гаҗәпләнеп кала.

Алмыш. Ә-әй, кайсыгыз өйдә?

Озак көттерми Мәликә керә.

Мәликә. Исән-сау йөреп кайттыңмы, Бөек әлтабар? Барчабыз да өйдә. Ханбикә Акбикә ахирәте Тәңкәбикә апайларга дип киткәние.

Алмыш. Үзегез имин генә тордыгызмы? Нинди күләр 7 7 Кү – хәбәр. бар?

Мәликә. Барыбыз да иминнәр, Бөек әлтабар, синсез генә күңелсез булды. Сылукай, Җәмилә белән Әдиәне алып, далада йөреп, изге чишмәгә барып, тәңреләргә келәү әйтеп, чишмәдән су эчеп кайтканда, ят ыру кешеләрен очрата.

Алмыш. Нинди ят ыру кешеләрен?

Мәликә. Гарәпләргә охшаган ике хәлсез кешене Сылукай тапкан. Аларга изге чишмә суы эчергән.

Алмыш. Ә юлчабар Батил кайда булган? Нишләп Сылукайны берүзен калдырган?

Мәликә. Борчылма, Бөек әлтабар. Батил да шунда була. Сылукай Батилга ул ят кешеләрне шәһри Болгарга алып кайтырга кушып, үзләре кайтып китәләр.

Алмыш. Рәхмәт, карлыгачым, күңелемне тынычландырдың.

Мәликә. Ул ят ыру кешеләре Изгеләр үзәнлеген узганда, аларны кам Аштабар күреп ала да, бу шымчылар дип, зинданга яптыра. Биштәрләреннән ниндидер таҗ-калфакны талап ала.

Утташ тавышы. Бөек әлтабар, кам Аштабар килде.

Мәликә чыгып китә.

Алмыш. Узгар, керсен.

Атылып, кам Аштабар керә. Кулында төтен ыслата торган, бауга эленгән артыш, ул, ханга игътибар итмичә, төтен ыслатып, сарайның бөтен почмакларын әйләнеп чыга. Ул шулай итеп төрле зәхмәтле чирләрне, албасты-убырларны куып йөри. Шуннан соң гына сәламен бирә.