Ніна Мацяш - Паварот на лета

Не бачыла Падольская зямля
Такога, як Златніцкі, жываеда.
За правіну найменшую сялян
Да смерці сек, у здзеках меж не ведаў.

Быў ротмістрам шляхецкіх карных войск,
Дзе ні з'яўляўся, лютаваў, як турак.
Насілле, згубу ўсюды нёс з сабой,
Не думаючы пра свае хаўтуры.

...Стары знямогся, сеў перапачыць.
Дрыжалі ногі ў хадаках абдзёртых.
Дастаў сухар, вадою размачыў,
Перахрысціўся і паднёс да рота.

Навокала — вяршыні ды лясы
У шчодрым сонцы й красавіцкім ветры.
Зусім блізенька падпірала сінь
Нязрушна-велічна гара Гаверля.

Так не вязаўся мірны краявід
У смузе пяшчотнай весняга разліву
3 пякельнай ношай крыўды, слёз, крыві
У сэрцы ў пасланца па справядлівасць.

Канаюць людзі пад ярмом чужым, —
Чаму ж вы, горы, так спакойна спіце?!
Нямое рэха ўзносіла ў душы
Імёны Мухі, Грывы, Цеслі, Пынты [5] Важакі сялянскіх паўстанняў і апрышкаўскага руху на Галіцкай зямлі - ў XVI—XVIII стст. .

О не, не спалі горы: іх сыны
Цану сабе і ўласнай волі зналі!
Не закаваць свабоду ў кайданы,
Не вынішчыць яе на гострых палях.

Стары падняўся: божа, блаславі,
Хай будзе шлях раба твайго нядоўгі...

Усё вышэй альпійскіх лугавін
Сцяжынка слалася яму пад ногі.

Спрасонку ўздрыгнуў парк на ціхі свіст.
I —
ледзь стрымаў зялёны ўсклік здзіўлення:
У браму —
дзе ж падзеўся вартавы? —
Бясшумна ўскочылі трынаццаць ценяў.

Рассыпаліся паміж дрэў, кустоў, —
Няўжо не чуюць ваўкадавы? —
Да камяніцы крокаў сто, не далей...

Разнесла сціша перазовы соў...
Святлом трывожным бліснула акно
Златніцкіх спальні.
Кучаравы явар,
Што ўкаранеў пад самаю сцяпой,
Ажно знямеў ад згледжанае явы:

Сярод пакоя, як вясновы гром,
Стаяў Алекса Доўбуш!
На падлозе ж
Павержаны пан ротмістр дзіка роў,
Ірваўся з рук апрышкаў у знямозе.
Павіс шматамі далікатны шоўк...

— Твуй верх, рабуй, нягодны ты поднужэк [6] Поднужэк — дрэнь (польск.). !

— Не па чырвонцы я сюды прыйшоў, —
Па ненавідніцкую тваю душу!

Грыміш ключамі ад раллі і хат,
Ад паланін, лясоў і цэркваў нават,
Ды на адно забыў ты: не запхаць
У кішэнь ключы ад дум пакутных нашых.
Ты рагатаў, што стогны, дзікі плач
Табе мілей, чым музыка любая, —
Цяпер на ўласнай скуры тко пабач,
Якія «смешныя» твае забавы...

І з гэтым словам Доўбуш свечку ўзяў...

Схіснуўся спалатнелы пан Златніцкі:
«Як смее гэты збуйца [7] Збуйца — разбойнік (польск.). і басяк!..»

Але зірнуў у твар яму — і ніцма,
Кулём упаў у ногі:
— Пашкадуй!

— Не я суджу, зямля мая тут судзіць!

...Услед апрышкам свежы вецер дзьмуў,
Услед з двароў сачылі ўдзячна людзі, —

У старане, як сена стог, палаў
Бездапаможна выкляты фальварак.
А золак гойдаў песню напалам
3 настоем маю роснага і гары:

— Е у мене топір, топір, та й кована бляшка,
Ек топірцем помахаю — ні пана, ні ляшка!..

1982

Ляжыш на канапе, што раптам зрабілася лаваю.
Васковая свечка гарыць у цябе ў галавах.
І рукі твае спрацаваныя, рукі ласкавыя
На грудзях — як два перавяслы на полі жніва.

Дажала, матулечка, вось ты, матулька, й дажала
Усе свае болі, маркоты і ўцехі свае.
І рукі на грудзях так ціха, спакойненька склала,
Што дзецям тваім іх аплакаць і слёз не стае...

Васковая свечка паколі гарыць — дагарае.
У слоік з ячменем сыходзіць счарнелая ніць.
Хіба ж ты, матулька, была ўжо такая старая,
Настолькі старая, што ўжо расхацелася жыць?!

Ляжыш, прычасаная, ўбраная, як на вялікдзень.
І ў печы пячэцца твой белы — наш чорны — пірог...
Устань жа, галубка, устань, мая зорачка, выйдзі
Хоць глянь,
колькі люду сабраў твой зычлівы парог!..

Устань, мая родная, ты ж на дасвецці ўставала,
А гэта ж — паглянь толькі! —
сонца пайшло на заход...
Усмешкай людзей прывітай, як заўсёды вітала,
Няхай не стаяць так журліва ля нашых варот!..