Ніна Мацяш: Паварот на лета

Забыты плайчык [2] Плайчык — сцяжынка ў гарах (гуц.). нёс з гарба на горб,
То ўзбоччам лысым, то стаёным лесам,
То паўз акенцы «чортавых» азёр —
На Чарнагору нёс свайго Алексу.

Але цяпер, калі кулак сціскаў
Цяжкой сякеркі абушок сталёвы, —
На першабытнае бязладдзе скал
У лесуновай схованцы яловай,

На перапады між вяршынь крутых
У гонкастволлі грабаў ды бучыны [3] Бучына — букавы лес. ,
На неба, на арла, што ў ім застыў,
Глядзеў хлапец другімі ўжо вачыма.

Як у расінцы цэлы свет відзён,
Так і ва ўласнай крыўдзе раптам бачыш
Пакуту ўсіх людзей, і морак дзён,
І падсвядомасць прагі жыць іначай.

І хопіць іскру выкрасаць адну,
Каб узарваўся высушаны порах.

...Пра сестрыну заўчасную труну
Разнеслі вестку ўзрушаныя горы.

Узяў на вока панскі аканом,
Нібы вярбінку, ціхую дзяўчыну:
Усё дазволена, усё дано —
Ці першына чыніць такія чыны?!

Не перанесла гвалту над сабой
Шаснаццацігадовая Паранька:
Знайшлі ў крыніцы за сялом на ранку...
Не зашумець вярбіначцы вярбой...

...Алекса бег. Так малады алень
Шукае рады ад пагоні воўчай.
Так, вырваўшыся з-пад скалы, струмень
3 шалёнай сілай шлях свой новы точыць.

Ці змог бы хто, зірнуўшы на выток,
Прадугадаць усё, што ён натворыць?
Адно спрадвеку ведама: паток,
Народжаны гарою, крышыць горы.

Сягоння галавою налажыў
Ад гострай барткі аканом паганы.
Цяпер і сам іначай мусіш жыць, —
Цяпер апрышкам быць наканавана...

Ну што ж!
На сцежцы той — не першы след.
Алекса Доўбуш да ўсяго гатовы:
Спаць на каменні, з торбы есці хлеб,
А запіваць сцюдзёнаю вадою.

Ды хай не будзе пэўна аніхто,
Калі нагою лёгкі камень зрушыць
На круцізне галавакружнай, што
Не будзе сам тым каменем раздушаны!

Ды хай забудзе шляхта пра спакой, —
Даволі здзекаў з люду, нацярпеўсяі

Забыты плайчык стараной глухой
На Чарнагору нёс свайго Алексу.

Сінелі рукі ў ледзяной вадзе.
На іх раз-пораз хукала Марычка,
І зноўку часта пранік ляскацеў,
І Чарамош лавіў той гук прывычны.

Пануры дзень, халодны, шэры дзень.
Дзяўчына мыла шорсткую бялізну.
Сплывала пена, гінула ў вадзе,
А думы ўсё ля аднаго віліся.

Каб знаць Марычцы, дзе цяпер Багдан...
За лета ўсё — ні жадненькае весткі.
Бы сам быльнёг пасеяў па слядах
Размоў кароткіх і спатканняў рэдкіх.

Прыйшоў са снегам, з ліўнямі сышоў —
Навек застаўся радасцю і болем.
Вясёлы, дужы, стройны, як бучок [4] Бучок — малады бук ,
Ен не расказваў пра сябе ніколі.

Адкуль ён, хто ён — от батрак, найміт,
3 адзіным правам: гнуць на панства спіну.
«Сяк-так даб'ю тут рэшту паўзімы,
А там падамся зноў на паланіну».

А ці пастушыў ён, ці дзе служыў —
Адно Марычка несумненна знала:
Той, за каго б яна жыццё паклала,
Не турбаваўся ёю, не тужыў.

На сто замкоў замкнуўся душны круг.
Адзіны, з болю — ў большы боль, масточак.
І падаў пранік з накалелых рук,
І дзень чарнеў пакутаю дзявочай...

І ўжо хадзілі па Карпацці ўсім
Пра бессмяротнасць мсціўцы казкі-байкі:
Пра тры сярэбраныя валасы,
Што бераглі яго ад кулі й барткі;
Пра зелле-чары, што сівы дзядок
Зрабіў разрэз у далані юначай,
Паклаў у рану, каб нідзе нішто
Не адвярнула ад хлапца удачы.
Як трудна, людзі, усвядоміць нам
Маўклівую, як атам, нашу сілу...

...Не першы дзень стары блукаў, ды знаў,
Што ён не мае права не асіліць
Любой дарогі і любых нягод,
Пакуль не знойдзе Доўбуша, не ўмоліць
Яго малітваю сяла ўсяго,
Каб збараніў ад панскае сваволі.