Франтишек Богушевич: Творы

Ехаў я раз ад Кіяны [24] Кіяны (Кяна) — вёска каля Рукойнаў.
Ды ў Смургоні, і не п'яны,
І даехаў на Ваўкелы [25] Ваўкелы — забалочаная сенажаць з хмызамі ля Багушэвічавай сядзібы ў Кушлянах. ,
А конь добры быў — мой белы.
Тыц! стаў конь, наравіцца!
І храпець і дыба стаў,
Што не можна прыступіцца,
Чуць аглоблі не зламаў.
Гляджу: бочка ля дарогі.
Чыста ж бочка, толькі рогі
Як бы трохі відаць збоку.
Думка: вёз хтось, ды здалёку.
Як прыстала, дык, скаціўшы,
Сам начуе гдзесь у вёсцы.
Або, можа, быў падпіўшы,
Страціў бочку пры дарожцы!
А што ў бочцы? хто там ведаў?
Можа, брага, можа, водка!..
А я ж той дзень не абедаў, —
Вот каб, думаю, сялёдка?!
Або каб алей Бог даў бы,
Ўжо ж не сцярпеў бы, украў бы!
Ото ж, думаю, закрашу!
Надта я люблю з ім кашу.
Падышоў да бочкі, зрухаў,
Калі адаткнуў, панюхаў,
Аж з радасці страпянуўся,
На ўсе бокі аглянуўся!
Ну, свяжусенькім алеем
Смак пачуў на губе, носе!..
Хоць не быў яшчэ зладзеем,
Але ж тут дык давялося.
Так ужо я чагось рад,
Падвярнуў свой панарад,
За уторы [26] Уторы — краі-выступы ў бочцы, пазы для замацавання дна. падняў бочку,
Абпёр яе на лучочку [27] Лучок — вушка ці дужка на бочцы. …
А конь смык — падаўся ўперад.
А бадай табе тут верад!
Падкаціў я бочку зноў
І якраз ужо навёў,
А конь смык, — назад, ды тоўк!
А бадай цябе тут воўк!
Я ізноў давай каці…
Здумаў — лепей распрагці.
Ўзяў каня, як след распрог,
Зірк — аж конь мой і без ног.
Конь не конь, а зыдлам стаў;
Я спалохаўсь, пражагнаў…
Дык зноў конь і сам запрогся,
Я спалохаўся і змогся,
Скінуў опратку, перажагнаўся,
Зноў-тыкі за бочку ўзяўся.
А так цёмна — хоць коль вочка.
Калі гляну: то ж не бочка,
А каза стаіць з рагамі!
Хвост, бародка і з нагамі…
Аж тут пятух калі крыкне,
Каза ў лужу калі скікне,
Калі ў лесе зарагоча,
Конь дахаты калі скоча…
Вот тут я і дагадаўся,
Каму ў рукі-то папаўся.
Давай казаць: «Анёл паньскі [28] Анёл паньскі — малітва каталікоў за памерлых; паводле падання, разганяе страхі, прывіды. ,
Згінь, прападні, дух шатаньскі!»
І цяпер, як хто смяецца, —
Мне усё каза здаецца.
З таго часу да алею
Я не мог душу прымусіць,
Адвярнула, дабрадзею,
Так-то чорт нас, грэшных, кусіць!
Каб не крыж, — прапаў бы, мусіць?!

Не люблю я места (па-расейску — горад).
Надта там цяснота і вялікі сморад.
А паноў як маку ды серад гароду,
Апроч таго, пропасць рознага народу!
Наш брат як увойдзе, — сам сябе баіцца:
Ці ісці без шапкі, ці гдзе пакланіцца?
Дык надта ж і стыдна, каб не памыліцца:
Пакланіцца немцу ці якому жыду!
Няхай яго сточа — набярэшся стыду;
Няхай лепей з дому я той дзень не выйду.
А пазнаць жа трудна як жыда, як немца,
Як пана якога ці там чужаземца.
А што жыд да немец — дзеці аднэй маткі:
І мова падобна, і адны ухваткі.
І абодва ласы на чужую працу,
І, мусіць, абодва ядуць з кроўю мацу!
Абодва абдураць, абдзяруць як ліпку,
Адбяруць і сошку за бітую скрыпку.
Пан наш нябожчык (няхай яму свеця),
Як умёр, ці чварта вёсна то, ці трэця.
Як яго скруцілі, чыста абадралі,
Глядзіць — будзе кепска, што тут рабіць далей?
Ўсё пусціў арэндай; найперш пусціў жыда,
У млыне сеў немец — якаясьць абрыда, —
Граўшы па дарогах, прыйшоў з-за граніцы,
Прынёс толькі торбу і ў ёй дзве скрыпіцы.
Двор купіў хтось рускі так як за дурніцу,
Пан зышоў далёка кудысь за граніцу!
Жыд зараз убіўся у рускага ў ласку:
Штодзень ходзе ў лесе ад самага браску [29] Браска — досвітак. …
От ходзіць ён гэта да ўсё дубы ліча,
Як трэба, і грошы рускаму пазыча.
А як аблічыўся ды дубы абмераў, —
У восені выгнаў з тысячу сякераў, —
Счысціў пушчу чыста, за пасекі ўзяўся,
Як кабан, раз'еўся ды, як пан, зазнаўся,
Гавора па-руску і з рускім гуляе,
Разам ляжа, ўстане і ўсім упраўляе!
Рускі сабе ездзе, не ў дому ніколі,
Немец усё меле ды ходзе па полі.
Наеўшыся мяса, півам запівае,
У свята ж на скрыпцы, аж пішчыць, іграе.
Здаецца б, нічога? калі хто не ведае,
Але пачакаўшы, дык выйшла камедыя.
Жыд купіў у месце сабе камяніцу,
Глядзім — і наш рускі кінуўсь за граніцу:
Пакінуў і жонку, адрокся і дзеці;
З'явіўся пан новы (гэта ужо трэці)…
А які б то пан той?.. Ну, ці хто павера?..
Гэты ж самы немец! каб яго халера!
От цяпер згадай ты — хто кім калі стане?
Аб пану ні весці, ні слыху, нізвання,
Жыд панам зрабіўся, немец яшчэ большы,
А мужык быў голы, цяпер яшчэ гольшы!
Так і на гародзе: лебяда, крапіва, —
Толькі вырві рэпу, — дык зарастуць жыва,
Так як чорт насее! Ото ж так і людзе:
Тутэйшы загіне, дык вораг прыбудзе!