Гэнры Лангфэла - Спеў аб Гаяваце

Як ты жорстка памыліўся,
Летуценнік Шавандазі!
Ты ўздыхаў не па жанчыне,
Ты глядзеў не на дзяўчыну,
А на кветку-абдзіманку.
Ты ўздыхаў па ёй сардэчна,
З пачуццём такім гарачым,
Што твой подых, быццам вецер,
Па зямлі яе развеяў.
Бедны, бедны, летуценнік!

Так магутны Мэджэківіс,
Уладар вятроў, у небе
Месца ўсім сынам акрэсліў,
Удакладніў абавязкі;
Так пакінуў Мэджэківіс
За сабой Заходні Вецер.

Неяк з месяца зляцела
У далёкі час Накоміс —
На зямлю красуня ўпала:
Не дзяўчына, а жанчына,
Хоць жанчына, а не маці.

Як з падружкамі сваімі
Забаўлялася Накоміс,
Калі гушкалі Накоміс
Вінаградныя арэлі,—
Іх падрэзала падступна
Вераломная сяброўка;
Вось тады на луг зялёны,
Мускадэ, яна і ўпала —
Бесклапотная красуня,
Чорнай зайздрасці ахвяра.
«Зорка вунь зляцела з неба!
Зорка!» — людзі гаварылі.

Там, дзе папараць густая,
Мяккі мох пад галавою,
Там, дзе ціхую даліну
Асвятлялі зоры, месяц,
Разрадзілася Накоміс
Першароднаю дачкою,
Ёй імя дала — Венона,
I ў даліне, як лілея,
Расцвіла яе Венона:
Стала гнуткай, стала зграбнай
I прыгожаю, як месяц,
I чароўнаю, як зоры.

I не раз дачку Венону
Папярэджвала Накоміс:
«Бойся ты, асцерагайся
Мэджэківіса, Венона!
Ты ягоных слоў не слухай,
Не гуляй у лузе позна,
Спаць у кветках не кладзіся,
Каб цябе ён не пакрыўдзіў!»

Не паслухала Венона
Мудрай матчынай парады.
З шэптам хілячы дадолу
Травы, кветкі лугавыя,
Адшукаў Заходні Вецер,
Мэджэківіс, адвячоркам
У густой траве Венону,
Спакушаў дзяўчыну словам
Ён ласкавым і пяшчотным,
Аж пакуль не нарадзіла
Ашуканая Венона
Сына смутку і кахання.

Так радзіўся Гаявата,
Сын кахання, цуд прыроды;
А пяшчотная Венона
Ад бяды-тугі памерла,
Бо каварны Мэджэківіс,
Бессардэчны ашуканец,
Назаўжды яе пакінуў.

Доўга-доўга галасіла
Па сваёй дачцэ Накоміс:
«О калі была б я мёртвай,
Каб магла ляжаць з табою!
Я ўжо выплакала вочы!
Ваганомін, ваганомін!»

На ўзбярэжжы Гітчы Гумі,
Каля Велічнага Мора
У той час жыла Накоміс.
За сцяной яе вігвама
Дзень і ноч шумела нетра
Цёмных хвой і елак змрочных,
А з другога боку — мора
Падступала да вігвама
I, празрыстыя, шумелі
Хвалі Велічнага Мора.

Там унука калыхала
Шматпакутная Накоміс
У калысцы, змайстраванай
З ліпы, звязанай надзейна
Лані моцным сухажыллем
I засланай мяккім мохам,
Калыхала і спявала:
«Спі! А то мядзведзь пачуе!
Люлі-люлі, мой савёнак!
Што там свеціцца ў вігваме,
Што за вочы-вачаняткі?
Люлі-люлі, мой савёнак!»

Калыхала, гаварыла
Пра начныя зоры ўнуку,
Паказала хвост каметы —
Ішкуду з касой агністай,
Паказала каляровы
Танец воінаў нябёсных,
Іх блішчастых паліц ззянне
Над Паўночнаю Краінай;
Паказала серабрысты
Шлях усіх нябёсных зданяў —
Белы шлях на цёмным небе,
Поўны прывідаў і ценяў.

Цёплым вечарам улетку
Слухаў хлопчык на парозе
Ціхі гоман хвой вячыстых,
Слухаў ціхі плёскат хваляў,
Гукі дзіўных слоў і песень:
«Міні-вава!» — чуў у хвоях,
«Мэдвэй-ошка! — чуў у хвалях.

Бачыў там ён Ва-ва-тэйзі,
Светлячка, які лятае,
Як агеньчык, свеціць свечкай
Над кустамі, над травою;
Ён спяваў паціху песню,
Што Накоміс навучыла:
«Ва-ва-тэйзі, светлячок мой!
Светлячок, малая мушка,
Светлячок, начны агеньчык,
Пасвяці сваёю свечкай
Перад тым, як спаць я лягу,
Як свае заплюшчу вочкі!»

Бачыў, як над Гітчы Гумі
Поўны месяц падымаўся,
Бачыў цень на ім і плямы
I пытаў: «Што там, Накоміс?»

I адказвала Накоміс:
«Гэта воін раззлаваны
Неяк раз схапіў бабульку
I закінуў аж на месяц:
Плямы, што на ім ты бачыш,—
Гэта цела той бабулькі».

Прыкмячаў вясёлку ў небе
Ён на ўсходзе і паціху
Гаварыў: «Што там, Накоміс?»
I адказвала Накоміс:
«То дыван, сатканы небам,—
Гэта кветкі ўсе лясныя
I лілеі дзікіх прэрый,
Што завянулі калісьці,
Зноў у небе расцвітаюць».

Калі чуў ён крык савіны,
Смех, выццё ў начных гушчарах,
Дык палохаўся: «Што гэта? —
Ён шаптаў.—Што там, Накоміс?»
I адказвала Накоміс:
«Гэта совы, Куку-Кугу —
I нічога болыш — у лесе
На сваёй гавораць мове!»

Так хлапчук, унук Накоміс,
Навучаўся мове птушак,
Знаў іх тайны, іх імёны:
Як звіваюць гнёзды летам,
Дзе зімой прытулак маюць;
Размаўляў ён часта з імі,
Зваў: «Мае вы птушаняткі!»