Сенажаць і поле, што каля грушы. Гарачыня стаіць нязносная. Мужык, расхрыстаўшыся, косіць. Жонка ў адной кашулі жне; пры ёй на козлах, абвешаных пасцілкай, вісіць у начоўках дзіцянё; двое меншых поўзае ўслед за маткай.
Мужык (абціраючы пот рукавом)
Эх, труды, труды
Непазбытыя!
Эх, каса, каса,
Потам злітая!
I калі ж з табой
Мы, сталёвая,
Здабываць пайдзём
Шчасце новае?
Век звініш, свішчыш,
Адкляпаная,
Век плыве сляза
Неўніманая.
Там гудзе віхор,
Лес хістаецца;
Там пяе касец,
Пацяшаецца.
Эх, труды, труды
Непазбытыя!
Эх, каса, каса,
Потам злітая!
Жонка (абкручваючы нагу, параненую аржоннем)
Не палі агнём
Гэтак, сонейка!
Не калі мне ног
Так, аржонейка!
Трудна спіну гнуць
Спрацаваную,
Каласы збіраць
Паваляныя.
Дабрыцом-сцяной
Не пахвалішся,
Кроў і пот ліеш,
Заліваешся.
Ўсюды Бог гасціў
3 сваёй ласкаю,
Толькі крыў, мінуў
Ніву хамскую.
Мужык
Ўжо каса мая
Прытупілася:
Не бярэ сіўца,
Замарылася.
Пакляпаць пайду
Там на межачцы
I бруском звяду
Як належыцца.
Дый ў ход зноў пушчу
Пад песнь слёзную,
Хай зноў бачыць свет
Сілу грозную.
Жонка (выцягваючы стрэмку з пальца)
Дзіцянё ў казлах
Адзываецца;
Пагляджу пайду,
Як там маецца.
Ох, каб так шнурок
Свой счырыкалі!
Ўжо за пашу ў двор
Адбыць клікалі.
Мужык і Жонка (разам)
I жыццё ж, жыццё
Беспрасветнае!
Ці не лепей ты,
Апраметная!
Мужык садзіцца кляпаць касу, а жонка ідзе к козлам і корміць грудзёй дзіцянё.
Досвітак. Ток. Бледна курыцца на сцяне газоўка. Мужык малоціць. Цэп гудзе. Яму, глуха заводзячы, падцінае вецер. Дзверы адчыняюцца, уваходзіць Восень. У адной руцэ трымае пук усялякіх павялых зёлак, у другой — пусты мех.
Восень
Я усюды хадзіла,
Я усюды была,
Як дзе што урадзіла,
Я рахунак вяла.
I к табе во зайшлася
Паглядзець, запытаць,
Як ты жыў, як спраўляўся,
Што відаць, што чуваць?
Вясна, Лета блудзілі
Па ўсёй чыста зямлі;
Ці ж пароўні дзялілі,
Роўна ўроду няслі?
Цябе з краю да краю
Было ўсюды ўдаволь:
Даказаў дзіваў, знаю,
Твой і пот, і мазоль.
Дык як з кормам? як жыта?
Двор то мае чым жыць:
Сенам пуня набіта,
3 дабром ток аж трашчыць.
Мужык
Восень, ясная пані,
Глянь! я лгаць не хачу —
Да паўзімкі не стане,
Як лічу, не лічу.
Няма штосьці ўмалоту,
Ды і што малаціць?
Копкі дзве акалоту,
Грэчкі з возік ляжыць.
3 копку яркі, ячменю,
Трохі сена, аўса…
Вось і хлеб, і насенне,
I за труд плата ўся!
Пры стале ж сядзе спора
Спажываці дары
Жонка, дзетак сямёра
Ды татуля стары.
Восень
Праўду вашэць гамоне:
Бог не вельмі ўспамог,
Але ты не сягоння
Так устаў, так і лёг.
Вось і сёлета трэба
Дацягнуць да канца,
Прыкупі з пудзік хлеба
Да пазыч з воз сянца.
Пудзік хлеба з мякінай,
Груцы, бобу крыху,
Якой бульбы асьміну —
Ці ж не дось мужыку?
Мужык
Ну і рада, ой рада!
Дакупіць, дакупіць!..
Дзе ж капейка ў «гада»?
Дзе яго скарб ляжыць?
На насенне, на страву
Трос вясной кішанёй,
Летам штраф за «патраву»;
Воласць не за гарой.
Восень
Як гляджу, ўсё находжу
Недастаткі адны,
Будзь здароў! Я адходжу
Да суседкі Зімы.
Выходзіць. На дварэ вецер вые штораз мацней. Каплі сцюдзёнага дажджу шлёпаюць аб гнілыя сцены. Мужык набірае ў рэзгіны вязку саломы і ідзе даваць скаціне. Дзверы са скрыпам зачыняюцца.
Хата, што і вясной. На стале ляжыць стус грачаных бліноў. На палку ляжаць двое хворых дзяцей; другія босыя і ў адных кашулёнках поўзаюць каля маткі па хаце. На печы крэкча бацька стары. Мужык сядзіць на лаве і пад нос мармоча.
Мужык
Ну, ламака, ну, хамула!
Ці ж стагнаць не годзе?
Што мінула, то мінула,
Болей не прыходзіць.
Пёкся, пёкся вясну, лета,
Аж толькі дзяржыся,
А цяпер спачынь за гэта
Ды павесяліся.
Читать дальше