Montagu Butler - Step by Step in Esperanto

Baldaŭ la kaprino venis hejmen. Kion ŝi vidis! La pordo malfermita! la litkusenoj sur la planko! Ĉio renversita! Kaj kie la infanoj? Ŝi vokis ilin unu post alia: “Toĉjo! Vinjo! Manjo! Denjo! Roĉjo! Nanjo!” Sed neniu respondis. Estis nur granda silento. Fine, kiam ŝi vokis al Daĉjo, la plej juna, li kriis “Jen mi! mi estas en la horloĝo”. Ŝi eltiris lin, kaj li diris al ŝi, ke la malbona lupo manĝis la gefratojn. Tiam ili sidiĝis sur la sofo, kaj ambaŭ ploradis. Fine ili eliris el la domo. Sed kion ili vidis sur la herbo? Jen! la peka lupo! Li kuŝis sub arbo, kaj ronkis tiel laŭte, ke la branĉoj tremis.

Dum ili rigardis, subite la kaprino vidis ion moviĝi en la lupa ventro. Ŝi diris al la ido “Iru domen, kaj portu al mi tuj tranĉilon, kudrilon, kaj fadenon”. Kiam li portis ilin, ŝi tranĉis la ventron de la lupo, kaj jen! la ses infanoj ĉiuj saltis el la lupo kaj ŝin kisis kun granda ĝojo. Ili estis tute sendifektaj, ĉar la lupo manĝis ilin sen mordo. Poste la infanoj portis ŝtonojn al la patrino, kaj ŝi metis la ŝtonojn en la lupan ventron kaj kunkudris ĝin. Li ne sentis doloron, ĉar li dormis tre profunde.

Post iom da tempo la lupo vekiĝis. Li estis tre soifa, do li iris al puto por trinki. Sed kiam li metis la kapon malsupren al la akvo, la ŝtonoj ruliĝis ( rolled ) antaŭen, kaj … plomp! … li enfalis kaj dronis. La kapridoj dancis kaj kantis ĉirkaŭ la puto, kaj laŭte kriis pro ĝojo “Hura! La lupo mortis! La lupo mortis! Hura!”

1181. The suffix ‑ISM= a doctrine (theory, practice), system, school of thought, cult, ‑ism (in this sense).

Asket-(despot- fetiĉ- katolik- kvaker- presbiter- protestant- puritan- radikal- respublik- vegetar‑)ismo. Homaranismo.

1182. Often, though not always, ismand istrun in pairs. Absolutismo, absolutisto; kubismo, kubisto; ritismo, ritisto.Make similar pairs with the roots Esperant, fatal, ideal, konserv, komun, lojal, milit, pac, real.

In certain similar pairs (in accordance with international usage) these endings are part of the root itself. E.g., pesimismo, pesimisto; pesimnot being a recognized root. Similarly: altruismo, bolŝevismo, egoismo, empirismo, [116]faŝismo, feminismo, optimismo, socialismo, sofismo, turismo,with companion words in ‑isto.

(d) Sometimes English -ism = ‑ec: heroism, heroeco; fanaticism, fanatikeco.Cp. katolikismo, catholicism; katolikeco, catholicity.

1183. The suffix -END(officially accepted in 1953) = that is to be (has to be, must be) ‑ed . Farenda laboro, work that has to be done. Solvenda problemo, a problem to be solved. La kotizaĵo estas pagenda en Julio, the subscription is payable (=is due, should be paid) in July (obligation). Cp. pagebla, that can be paid (possibility); pagota, that will be paid (prophecy).

1184. Vesto brosenda,rezulto celenda,vorto direnda,lumo estingenda,eraro evitenda,arbo faligenda,rubo ( rubbish ) forportenda,modelo imitenda,vojo irenda,dato memorenda,kondiĉo nuligenda,stato plibonigenda,peto rifuzenda,ekzemplo sekvenda,letero skribenda.

Ne ĉio lernenda estas lerninda. La eskapinta krimulo estas punenda,sed verŝajne ne punota.

1185. EL-sometimes means thoroughly, completely, … out, … up (=tute, plene, satige).

Ellabori, work out, elaborate. Ellerni, learn thoroughly, master. Elpagi, pay up, settle. Elparoli, speak out, enunciate (cp. prononci). Eltrinki, drink up, finish. Eluzi, use up, wear out.

1186. PRI-is sometimes used to introduce a direct object, or to give a different object to that indicated by the simple root.

Labori, work; prilabori argilon (kampon), cultivate, work on. (For)Rabiinfanon, kidnap; prirabiinfanon, rob (from) a child. Ŝtelipomon, priŝteli( pilfer from ) budon. Semitritikon, prisemila teron Tondiharojn, pritondila kapon. Priĵetiiun per ŝtonoj; pririgardilandon; priverŝiliton per larmoj.

1187. SUB-. Subaŭskulti, eavesdrop. Subbruli, smoulder. Subkompreni, infer . Subridi, chuckle. Subvoĉe, in an undertone.

1188. “Wordmaking and Wordtaking” Add some accented letters to the ordinary stock. Only roots count as words.

Lexicon and Kan-u-go (obtainable in Esperanto from B.E.A.) are similar games.

1189. Write any long word on the board (e.g., sapfabrikisto ). Who can in five minutes form and write down the largest number of roots from letters in that word?

1190. Vary a root by means of affixes, and translate. Take, for example, abat, abbot; abel, bee; akr, sharp; amik, friend; am, love .

(a) Abat(‑a ‑e ‑i ‑o ‑oj). Abat(‑ad ‑an ‑ar ‑ec ‑ej ‑in)-o. Abat (‑ig ‑iĝ)-i. (Ĉef- eks- pra- sub- vic‑)abato. Abat-ejestro, ‑igeblulo, ‑inejo, ‑ineto, ‑iĝanto, iĝinda. Geabatoj, kontraŭabatismo, porabatulino, reabatiniĝi, senabatejo.

(b) Abel(‑a ‑e ‑o ‑oj). Abel(‑ar ‑ec ‑eg ‑ej ‑er ‑et ‑in ‑ist ‑uj)-o. Abel (‑areto, ‑etaro, ‑istaro). Virabelo, geabeloj, geabelistoj, senahelejo, senabeleco.

(c) Akr(‑a ‑e). Akr(‑aĵ ‑ec ‑ul)-o. Akr(‑eg ‑et)-a. Akr(‑ig ‑iĝ)-i. Akrig (‑a, ‑aĉi, ‑anta, ‑ebla, ‑enda, ‑inda, ‑ilaro, ‑ilujo, ‑istino, ‑ita) . Repeat with malakr- from the beginning. Neakra, reaikriĝo, forakrigi, fuŝakrigi, misakrigi.

(d) Amik(‑a ‑e ‑o ‑oj). Amik(‑aĉ ‑aĵ ‑ar ‑ec ‑ej ‑et ‑in)-o. Amik(‑ig ‑iĝ)-i. Ĉef-(eks- fi- pra‑)amiko. Amik(‑edzino, ‑inedzo, ‑idino, ‑iĝema, ‑inaro, ‑ineto). Repeat with malamik-.Neamika, ekamikiĝi, geamikoj, aminjo, amiĉjo.

(e) Am(‑a-e-i-o-u-as-is-os-us). Am(‑int ‑ant ‑ont ‑it ‑at ‑ot)-a, ‑o, ‑ino, ‑e. Am(‑ad ‑eg ‑et ‑ig)‑i. Am(‑ebl ‑em ‑end ‑ind)-a. Disami, antaŭami, interami. Am(‑eblulino, ‑egado, ‑emigo, ‑indulo). Geamantoj, perame, proame, sename, sinamo. Repeat with malam-, ekam-, ream-, reekam-, ekmalam-, remalam-, ekremalam-.

(f) Abelamanto, abelamiko, abatinamiko, abatamikino, amikamo.