Анатоль Астапенка - Нацыянальная ідэя ў сучасным свеце

Паказальным, у сувязі з вышэйсказаным, з’яўляецца эвалюцыя станаўлення дэмакратыі і нацыянальнага адраджэння ў постсавецкай Беларусі. Ужо ў 1991 г. на Беларусі існавалі палітычныя партыі як ліберальнага накірунку, так і нацыянальна-дэмакратычнага, Да першага належыла Аб’яднаная дэмакратычная партыя (з 1995 Аб’яднаная грамадзянская партыя — АГП), да другога — Беларускі народны фронт (БНФ), Нацыянальна-дэмакратычная партыя Беларусі (НДПБ). Пазней НДПБ (у 1993 г.) раскалолася і ў выніку ўтварылася дзве партыі: НДПБ (Нацыянальна-дэмакратычная партыя беларусаў) і Беларуская нацыянальная партыя (БНП) Апошняя, у якасці аднаго з галоўных праграмных прынцыпаў, узяла ідэалогію нацыяналізму ў яе сучасным заходнім варыянце, якая ўдала спалучылася з асноўнымі хрысціянска-дэмакратычнымі прынцыпамі.

Маладыя партыі і грамадскія аб’яднанні ужо на пачатку 90-х гадоў пачалі шукаць шляхі магчымага аб’яднання на прынцыпах агульнасці сваіх платформ, галоўнымі з якіх лічыліся: дзяржаўная незалежнасць, рынкавая эканоміка і правы чалавека. Менавіта па апошняму пункту і выяўляліся самыя істотныя разыходжанні паміж партыйнымі платформамі, якія звычайна вялі да безвыніковых спрэчак, а потым і да прыпынення ўсякіх аб’яднаўчых, «экуменічных» працэсаў.

Характэрны прыклад: у восень 1993 г. у Беларусі стваралася Аб‘яднанне дэмакратычных сіл «Вясна-94». Былі прапанованы прыкладна тыя ж прыведзеныя вышэй тры прынцыпы аб’яднання. У выніку НДПБ адразу адмовілася ад перамоў па аб’яднанню ў сувязі з непрыняццём трэцяга пункту. Партыя «цалкам ухваліла ідэю стварэння цэнтрысцкага блока і палічыла гэта важным крокам у жыцці, але члены НДПБ не згодны з прыярытэтам правоў чалавека перад правамі нацыі». БНФ таксама ўстрымаўся ад падпісання пагаднення i выдзвінуў прынцып парытэту правоў чалавека і правоў нацыі.

На нашую думку, паняцце парытэт у разглядваемай праблеме можа мець месца толькі ў незалежных сістэмах, якой не з’яўляецца Рэспубліка Беларусь з зачаткамі дэмакратыі і вельмі слабым нацыянальным патэнцыялам. Любое абсалютаванне ліберальных каштоўнасцей, стаўка на прыярытэт правоў чалавека над правамі нацыі ва ўмовах Беларусі канца ХХ ст. вядзе да вельмі простых і непазбежных вынікаў — поўнаму вынішчэнню беларускай нацыі, хуткаму растварэнні яе ў рускай. Прычым першы удар бярэ на сябе мова, як найбольш слаба абаронены аб’ект зносін паміж грамадзянамі. І гэты працэс у наш час усё больш і больш набірае моц. Небяспека яго відавочная: пры дасягненні нейкай крытычнай мяжы працэс выцяснення беларускай мовы рускай можа стаць незваротным. А знікне мова — знікне і нацыя. Ва ўмовах няспеласці беларускай нацыі, яе кволага абуджэння ад стагоддзяў забыцця — згаданы працэс аставіць ад беларусаў толькі экзатычныя ўспаміны, ды паступовае зліцце мясцовых дыялектных гаворак з пануючай рускай мовай.

Сказанае вымагае вельмі ўважлівага стаўлення да праблемы правоў чалавека і правоў нацыі. Яна становіцца праблемай першаступеннай важнасці для любой краіны, якая становіцца на шлях нацыянальнага адраджэння і пабудовы дзяржаўнай незалежнасці. Толькі ў выніку прадуманага дзяржаўнага падыходу магчыма знайсці кампраміс паміж канфліктуючымі варыянтамі і захаваць тытульную нацыю дзяржавы, не парушаючы і правоў чалавека. Вось тады і магчымы парытэт правоў чалавека і правоў нацыі.

Існуе два розныя падыходы да ідэалогіі нацыяналізма. Першы грунтуецца на тым, што нацыяналізм — гэта з’ява адмоўная, вядзе да міжнацыянальных сутыкненняў, гэта слёзы, забойствы і смерць. Фактычна робіцца знак роўнасці паміж нацыяналізмам і фашызмам. У раздзеле ІІ мы спецыяльна засяродзімся на разглядзе гэтай узаемасувязі.

Другі падыход грунтуецца на іншых уяўленнях аб нацыяналізме. Прыхільнікі яго і большасць вучоных — даследчыкаў гэтай ідэалогіі лічаць, што нацыяналізм станоўчая і прагрэсіўная з’ява. Нацыяналізм на іх думку — гэта пэўная стадыя ўсяленскай любві, гэта прагрэс і чарговы крок па шляху да ўдасканалення чалавечай сутнасці. Зыходзячы з такіх пазіцый і вынікае магчымасць развязання праз нацыяналізм нацыянальных супярэчнасцей мірным шляхам на прынцыпах узаемапавагі і любві адной нацыі да другой.

Другі пункт гледжання на праблему сувязі хрысціянства і нацыяналізму грунтуецца на ўяўленнях аб нацыяналізме як станоўчай з’яве, на ўяўленнях аб ім як лепшым набытку цывілізацыі. І шлях да Бога ляжыць якраз праз крышталізацыю нацыянальнага, праз развіццё асаблівага Божага Дару — нацыяналізму.