Уладзімір Караткевіч - Вока тайфуна. Апавяданні і аповесці

Яна павярнулася да мяне, я пабачыў зноў яе твар, на якім нос павіс амаль да падбародка, і рот з вялікімі зубамі. Зубы здаваліся асабліва вялікімі, бо былі адкрыты разам з дзяснамі, як быццам на твары не хапіла скуры на тое, каб прыкрыць рот.

- Рыцар, чаму б вам не сцерці гэты пыл, з верхняй паловы трумо? Я хацела б бачыць сябе ва ўвесь рост. Ва ўсёй прыгажосці.

Я толькі хацеў было выканаць гэта, як яна раптам сказала:

- А вы вельмі падобны да мяйго нябожчыка мужа. Ух, які гэта быў чалавек! Ён жыўцом узнёсся на неба, першы з людзей пасля !ллі-прарока. А Раман жывым трапіў у япраметную. Гэта ўсё злы геній яноўскага наваколля - дзікае паляванне караля Стаха. З таго дня я пакінула прыбіраць у гэтым доме на знак сваёй жалобы. Праўда, прыгожа? I так рамантычна!

Яна какетліва ўсміхнулася да мяне і пачала строідь вочкі па няпісяных правілях пянсіёнаў высакародных дзявіц: "Вочкі на субяседніка, пасля ўбок з лёгкім няхілам галавы, зноў на субяседніка, у верхні кут залы і ў зямлю".

Гэта была злосная пародыя на чалавечыя пачуцці. Усё адно як малпа пачала б нечакана спявяць песню Афеліі ў англійскім арыгінале.

- Тут прыгожа. Толькі жахліва! Уй, як жяхліва! Бр-р-р!.. Бр-р-р!..

Яна раптам кінулася ад мяне на падлогу і залезла гялавою пад купу нейкіх брудных януч.

- Прэч! Прэч адсюль! Вы кароль Стах!

Жанчына білася і крычала, яе жоўтая нага выглядала з пыльных рызманоў. Я з жахям падумаў, тто, магчыма, такі будзе лёс усіх людзей наваколля, калі незразумелы жах будзе і далей чорным крылом вісець над гэтай зямлёй.

Я збіраўся адступіць, як нечая рука лягла на мяё плячо і грубы мужчынскі голас сказаў:

- Чаго вы тут? Хіба вы не бачыце, тто яна трохі... дзівачка?

Хлоп пайшоў у перадпакой, прынёс адтуль прадзёрты партрэт мужчыны ў фраку і з "Уладзімірам" у пятлічцы і паставіў яго на стол. Пасля выцягнуў жанчыну з рызманоў, пасадзіў яе перад партрэтам.

- Пані Культа, гэта не кароль Стах, не. Гэта з'явіўся пан фельдмаршал паглядзець на славутую тутэйтую красуню. А кароль Стах, вось ён, на партрэце, ён зусім мёртвы і нікога не можа забіць.

Жанчына паглядзела на партрэт. Сціхла. Мужчына дастаў з-за пазухі кавалак хлеба, чорнага, як зямля. Старая паглядзела на невядомага, засмяялася радасна і пачала шчыкадь пальцамі хлеб і класці яго ў рот, усё гледзячы на партрэт.

- Кароль Стах. Мужанёк ты мой. Што вароціш свой твар?!

Яна то драпала партрэт, то радасна нешта шаптала яму і

ўсё ела хлеб. Мы атрымалі магчымасць размаўляць. Я глядзеў на мужчыну, апранутага ў сялянскую світку і поршні - скураныя палескія лапці, а ён глядзеў на мяне.

Мужчына быў год пад трыццаць, выключна высокі і добра складзены, з магутнымі пукатымі грудзьмі, трохі гарбаватай, калі сядзеў, спіною і загарэлай шыяй. Доўгія вусы рабілі твар суровым і жарсткаватым. Гэтаму ўражанню дапамагалі яшчэ дзве зморшчкі паміж броваў і шырока пастаўленыя пякучыя вочы. Белая магерка была насунута нізка на лоб. Чымсьці вольным, лясным веяла ад яго.

- Вы, пэўна, Рыгор, вартаўнік Кульшы?

- Так, - адказаў ён з іроніяй. - А вы, напэўна, новы госць пані Яноўскай? Чуў я пра такую птушку. Добра спяваеце.

- І вы заўжды так з ёю? - Я паказаў на старую, якая засяроджана плявала ў партрэт.

- Заўжды. Вось ужо два гады, як яна такая.

- А чаму вы яе не завязеце ў павет лячыць?

- Шкода. Як была здаровая, дык госці ездзілі, а зараз ніякая сабака... Шляхта! Паночкі нашы, туды іх...

- І цяжка даводзіцца?

- Ды не, калі я на паляванні, дык Зося глядзіць за ёю. Ды яна не часта шалее. І не патрабуе многа. Толькі хлеба вельмі многа есць, а так нічога не хоча. Ён выцягнуў з кішэні яблык і прадягнуў старой:

- На, пані шаноўная.

- Не хачу, - адказала тая, упісваючы хлеб. - Паўсюль атрута, толькі хлеб чысты, божы.

- Бачыце, - сказаў Рыгор змрочна. - Сілком раз на дзень гарачым кормім. Пальцы мне часам пакусае, калі даём, так і схопіць. А нядрэнная была пані. Ды хоць і дрэнная, нельга кідаць божую душу.

І ён усміхнуўся такой вінаватай дзіцячай усмешкаю, што я здзівіўся.

- І чаго гэта яна?

- Спалохалася пасля смерці Рамана. Усе яны тут у чаканні жывуць, і, я скажу, большасці так і трэба. Мудрагелілі над нашым братам.

- Ну, а Яноўскай таксама?

- Пра Яноўскую не скажу. Добрая баба. Яе шкада.

Я нарэшце асмеліўся. Я зразумеў - гэта не здраднік.

- Слухай, Рыгор, я прыйшоў сюды, каб спытаць пра тое-

сёе.

- Пытай, - сказаў ён, таксама пераходзячы на "ты", што мне вельмі спадабалася.

- Я вырашыў разблытадь гэтую справу з паляваннем караля Стаха. Разумееш, ніколі не бачыў прывідаў, хачу рукамі памацаць.