Уладзімір Караткевіч - Вока тайфуна. Апавяданні і аповесці

- Вы кажаце - Гарябурда наследнік Яноўскай. Чяму ён, а не вы, яе сваяк?

- Я ж вам казаў, бацька сам адмовіўся ад права на спадчыну. Небяспечна, маёнтак не дяе даходу, на ім вісяць нейкія вэксалі, як кажуць.

- А вы не думаеце, тто Гарабурда...

- Гм. А якая яму выгада злачынствам зарябляць тое, тто ўсё адно можа належаць яму. Скажам, Яноўская выйдзе замуж -вэксаль у яго, калі гэта не байка. Ды ён і баягуз, якіх мала.

- Так, - задумаўся я. - Тады пойдзем другім шляхам. I вось якім: трэба дяведяттття. хто выбавіў у той вечар Рамана з дому. Што мы ведаем? Што дзіцё было ў нейкіх Кульшаў? А можа, Раман зусім не па яго выехаў? Я ж гэта ведаю са слоў Бермана. Буду пытаць у Кульшаў. А вы навядзіце спраўкі пра жыццё Бермана ў губернскім горадзе.

Я праводзіў яго да дарогі і вяртаўся ўжо ў прыцемку алеяю. Брыдка і непрыемна было мне на дуты. Алея, уласна, даўно ператварылася ў сцежку і ў адным месцы агінала вялізны, як дрэва, круглы куст бэзу. Мокрыя сэрцападобныя лісты, ятчэ зусім зялёныя, цьмяна блітчалі, з іх падалі празрыстыя кроплі, і куст плакаў.

Я абмінуў яго і адышоў крокаў на дзесяць, калі раптам нешта суха луснула ззаду. Я адчуў пякучы боль у плячы.

Сорамна сказаць, але ў мяне адразу затрэсліся жылкі. "Вось яно, - падумаў я, - зараз пекануць яшчэ раз". Трэба было стрэльнуць проста ў бэз ці нават проста кінуцца бегчы - усё было б разумней таго, тто я зрабіў. А я, з вялікага перапуду, павярнуўся і кінуўся бегчы проста на куст, грудзьмі на кулі. I тут я пачуў, тто ў хмызах нешта затрашчала, хтосьці кінуўся ўцякаць. Я гнаўся за ім, як шалёны, і толькі здзівіўся, чаму ён не страляе. А ён, відаць, дзейнічаў таксама інстынктыўна: уцякаў ва ўсе лапаткі і так хутка, тто храбусценне сціхнула, а я так і не пабачыў яго.

Тады я павярнуўся і пайтоў дадрму. Я ішоў і амаль роў ад крыўды. У пакоі я агледзеў рану: глупства, драпіна верхняга плечавога мускула. Але за што? За што? З песні слова не выкінеш, напэўна, пасля ўзрушэння апошніх дзён выявіўся ў мяне агульны заняпад нерваў, але я гадзіны дзве літаральна курчыўся ад жаху на сваім ложку. Ніколі б я не падумаў, што чалавек можа быць такім мізэрным смаўжом. Я ледзь не плакаў.

Прыпомнілася папярэджанне, крокі ў калідоры, жахлівы твар у акне. Блакітная Жанчына, бег па верасовых пустках, гэты стрэл у спіну.

Заб'юць, неадменна забюць. Мне здавалася, што цемра глядзідь на мяне нябачнымі вачыма нейкай пачвары, што вось нехта падкрадзецца зараз і схопіць. Сорамна сказадь, але я накінуў коўдру на галаву, каб не схапілі з боку падушкі, як быццам коўдра магла абараніць. І мімаволі невядома адкуль з'явілася подленькая думка: 'Трэба ўцякаць. Ім лёгка на мяне пакладацца. Няхай самі разбіраюцца з гэтымі агідамі і з гэтым паляваннем. Звар'яцею, калі яшчэ тыдзень пабуду тут".

Ніякія маральныя крытэрыі не дапамагалі, я каладіўся як асінавы ліст, а калі заснуў, то быў такім выснажаным, быццам век вазіў каменні. Напэўна, калі б прагучалі крокі Малога Чалавека, я б залез у той вечар пад ложак, але таго, на шчасце, не было.

Ранак надаў мне мужнасці, я быў надзіва спакойны.

Я вырашыў у той дзень пайсці да Бермана, тым больш што гаспадыня яшчэ хварэла. За домам стаялі вялізныя, вышэй чалавека, ужо засыхаючыя лопухі. Праз іх я дабраўся да ганка і пастукаў у дзверы. Мне не адказалі, я пацягнуў дзверы на сябе, і яны адчыніліся. Невялічкі перадпакой быў пусты, вісела толькі паліто Бермана. Я кашлянуў. Нешта зашарудзела ў пакоі. Я пастукаў - голас Бермана сказаў перарывіста:

- Х-хто? Заходзь-це.

Я ўвайшоў. Берман прыўзняўся з-за стала, тым самым жэстам захінаючы халат на грудзях. Твар яго аж збялеў.

- Дзень добры, пан Берман.

- С-сядайце, сядайце, калі ласка, - ён замітусіўся так, што мне зрабілася нязручна.

"Чаго прыплёўся да яго? Чалавек любіць самоту. Бач ты, як спалохаўся... "

А Берман ужо адышоў.

- Сядайце, сядайце, шматпавяжаны, сядайце, шаноўны

пан.

Я паглядзеў на крэсла і пабачыў на ім талерку з нейкай недаедзенай стравай і дэсертную лыжку. Берман хутка схапіў яе.

- Прабачце, вырашыў задаволідь свой, так бы мовіць, апетыт.

- Калі ласка, ешце, - сказаў я.

- Што вы, што вы!.. Есці ў прысутнасці гжэчнага пана... Я не магу.

Вусны фарфоравай лялькі прыемна крывіліся.

- Вы не заўважылі, васпан, якое гэта непрыемнае відовішча, калі чалавек харчуецца? О, гэта жахліва! Ён тупа плямкае, чамкае і нагадвае нейкую худобу. Ва ўсіх людзей так выразна праяўляецца падабенства да якога-небудзь звера. Той жарэ, як леў, той чамкае, як, прабачце, тая жывёла, якую пасвіў блудны сын. Не, пане-дабрадзею, я ніколі не ем на людзях.