Уладзімір Караткевіч - Вока тайфуна. Апавяданні і аповесці

- Прывіды... - гмыкнуў ён. - Добрыя прывіды, калі іхнія коні самым сапраўдным гноем свае сляды пэцкаюць. І потым, навошта вам гэта, пан ласкавы? Якія такія прычыны?

- Не называй ты мяне панам. Я такі самы пан, як ты. А прычына - што ж... цікава проста. І шкада гаспадыню і многіх людзей.

- Так. Пра гаспадыню і я чую, - скоса глянуў Рыгор і хмурна ўсміхнуўся. - Мы гэтыя рэчы разумеем. Гэта ўсё адно як Зося мне. А чаму ты мне не кажаш, што ты на іх злуешся, адпомсціць жадаеш? Я ж ведаю, як ты ад дзікага палявання ля ракі ўцякаў.

Я быў уражаны:

- Адкуль ведаеш?

- У чалавека ёсць вочы, і кожны чалавек пакідае след на зямлі. Толькі нявістныя не бачадь. Уцякаў ты, як чалавек з розумам. А вось горш тое, што я іхнія сляды заўжды губляю. І пачынаюцца яны, і канчаюцца на гасцінцы.

Я распавёў яму пра ўсё, з самага пачатку. Рыгор сядзеў нерухома, вялікія шурпатыя рукі яго ляжалі на каленях.

- Я даслухаў, - сказаў ён проста, калі я скончыў. - Ты мне падабаешся, пан. З мужыкоў, ці што? І я так думаю, што ты калі і не з мужыкоў, дык ля мужыкоў блізка ляжаў. І сам я даўно думаў гэтых зданях траханудь, каб пер'е паляцела, ды таварыша не было. Калі не жартуеш, давай разам. Але ж, бачу я, ты гэта толькі зараз прыдумаў: звярнуцца да мяне. Чаму раптам так прыдумаў? І чаго хацеў да гэтага?

- Чаму вырашыў, сам не ведаю. Пра цябе казалі, што ты Яноўскую, калі яна сіратой засталася, шкадаваў. Надзея Раманаўна казала, што ты нават хацеў вартаўніком у Балотныя Яліны перайсці, ды не атрымалася. Ну і потым спадабалася мне, што ты незалежны, што хворую так даглядаеш. А да гэтага я проста жадаў спытаць, чаму якраз у той вечар, калі загінуў Раман, дзяўчынка затрымалася ў Кульшаў?

- Чаму затрымалася, я ведаю. У той дзень у маёй гаспадыні дзяўчаты сабраліся з навакольных фальваркаў. Весела было. А вось чаму яе, Яноўскую, запрасілі сюды - я не ведаю, яна ж тут колькі гадоў да гэтага не была. Але пані, самі бачыце, якая, яна не скажа.

- Чаму не, - усміхнулася раптям амаль разумна старая. - Я скажу. Я зусім не звар'яцела, мне проста так зручна і бяспечна. Папрасіў запрасіць бедную Надзейку пан Гарабурда. I ягоная ж пляменніца была тады ў мяне. Такому рыцару, як вы, пан фельдмаршал, я ўсё скажу. Так, так, гэта Гарабурда даў тады такую параду ўзяць дзіця. У нас усе такія добрыя. Натыя вэксалі ў пана Дубатоўка - ён іх не падаваў да сыскання. Гэта, маўляў, залог, тто будзеце часта ездзіць да мяне ў госці, піць віно. Я вас заряз нават сілаю магу запрасіць піць гарэлку... Так, усе запрашалі Надзейку. Гарабурда, і фельдмаршал Кяменскі, і Дубатоўк, і Рамян і кароль Стах. Вось гэты. А бедная ж твая галовачка! А ляжаць жа твае косы залатыя поруч з бацькавымі касцямі.

Мяне перасмыкнула ад гэтага галошання па жывым чалавеку.

- Бачыце, нямнога даведаліся, - панура сказаў Рыгор. -Выйдзем на хвіліну.

Калі мы выйтлі і лямант старой сціхнуў, Рыгор буркнуў:

- Дык давяйце шукаць разям. Карціць і мая дута на гэта дзіва паглядзець. Я буду на зямлі шукаць і сярод простых людзей, а вы ў паперках ды сярод шляхты. Можа, і знойдзем.

Вочы яго раптям сталі злоснымі, вугальныя бровы з'ехаліся да пераносся:

- Бабы д'яблам выдуманыя. Iх трэба ўсіх задушыць, а за нямногіх, тто застануцца, хлопцам усім перадутыцца. Але тто зробіш...

I лагічна скончыў:

- Вось і я, хоць шкада маёй лясной волі, хоць, можа, і дажыву век адзін у лесе, усё ж часам пра Зоську думаю, якая тут таксама жыве. Можа, і ажанюся. Яна кухаркяю тут. Дык вось тто я скажу табе, сябар. Таму я і табе паверыў, тто сам так часам пачынаў шалець з-за чортавых бябскіх вачэй. (Я зусім не думаў пра гэта, але не палічыў патрэбным пераконваць гэтага мядзведзя.) Але скажу табе шчыра. Калі ты прыйтоў падбіць мяне на гэта, а потым здрадзіць - многія тут на мяне зубы точаць, - так і ведяй - не жыць табе на зямлі. Рыгор тут нікога не бацца, наадварот, Рыгора ўсе баяцца. I сябры ў

Рыгора ёсць, іначай тут не пражывеш. І страляе гэтая рука добра. Так што ведай - забю.

Я глядзеў на яго з дакорам, і ён, глянуўшы мне ў вочы, засмяяўся, быццам у бочку, і зусім іншым тонам скончыў:

- А наогул, я цябе даўно чакаў. Здавалася мне чамусьці, што ты гэтай справы так не пакінеш, а калі пойдзеш разблытваць яе - мяне не абмінеш. Што ж, дапаможам адзін аднаму.

Мы развіталіся з ім на ўзлессі, ля Волатавай прорвы, дамовіўшыся аб новых сустрэчах. Я пайшоў дадому надянькі, праз парк.

Калі я з'явіўся ў Балотныя Яліны, прысмерак ужо агарнуў парк, жанчына з дзіцем спала, нагадаваная ў адным з пакояў на першым паверсе, а гаспадыні не было ў доме.