Таццяна Шамякіна - Кітайскі каляндар і славянскі міфалагічны бестыярыум

Міфалогія фінікійцаў і старажытных сірыйцаў таксама сведчыць пра яшчэ дваістае стаўленне да свінні (да дзіка). Згодна міфа, вяпрук сваімі ікаламі разарваў кару дрэва міры, з якога з’явіўся на свет маленькі бог Адоніс. Аднак паводле іншай версіі, якраз дзік, у якога ператварыўся бог Марс, забіў Адоніса — каханага магутнейшай багіні Венеры. Можна меркаваць, што першапачаткова і сам бог расліннасці Адоніс мог рабіцца свіннёю, потым, у час антычнасці, калі адбылася антрапамарфізацыя пантэона багоў, пра гэта забыліся, але нейкая сувязь Адоніса з вепруком засталася.

У антычнай Грэцыі свіней прыносілі ў ахвяру падчас самых важных для краіны і самых таямнічых Элеўсінскіх містэрый, прысвечаных багіні Дэметры і яе дачцэ Персефоне. Тут хаваецца глыбокі сэнс. Свіння з усіх свойскіх жывёл найбольш звязана з глебай, узаранай зямлёю, сваім лычом нават садзейнічае яе рыхленню, а значыць, ураджаю. Акрамя таго, нізкая пастава жывёлы, яе нібы прыцягненасць да зямлі, здольнасць шукаць падземныя грыбы ясна ўказваюць на сувязь з падзем’ем. Нагадаем, што Персефона — і царыца падзем’я, уладарка памерлых, і ў той жа час багіня веснавога абнаўлення прыроды. Маці Дэметра і дачка Персефона персаніфікуюць адзіны прыродны цыкл, жывёльным сімвалам якога была свіння. Яе сувязь з падзем’ем, якая мудрым грэкам здавалася абсалютна натуральнаю, пазней трансфармармавалася ў сувязь увогуле з інфернальным светам. Вось чаму ў Евангеллі распавядаецца пра бесаў, выгнаных Хрыстом з беснаватага чалавека і памешчаных менавіта ў статак свіней.

Пазнейшым паданнем можна лічыць і матыў ператварэння людзей у свіней за грахі. Ва Украіне шырока бытавала меркаванне, што Хрыстос ператвараў у свіней тых нетактоўных людзей, якія вышаралі выпрабоўваць сілу Яго як Бога. У вёсцы Церуха Гомельскага раёна да сёння жыве ўспамін пра вядзьмарку, якая ўмела пераўвасабляцца ў вялікую чорную свінню і ў такім выглядзўе палохала і нават карала прадстаўнікоў новай бальшавісцкай улады. Характэрна, што падчас фашысцкай акупацыі Гомельшчыны яе баяліся і немцы — прыносілі ёй падарункі, каб задобрыць. Пазней яна знікла невядома куды — ніхто не памятае яе смерці.

Так мы нарэшце наблізіліся да вераванняў і нашых продкаў. Яны жылі не ў ізаляваным свеце: як ні дзіўна, кантакты паміж плямёнамі былі нават больш актыўныя, чым паміж сучаснымі народамі. Вось чаму многае, што тычыцца іншых еўрапейскіх (і нават азіяцкіх) этнасаў, мае адносіны і да нашага, аднаго з самых старажытных сярод індаеўрапейцаў.

Але людзі ў Еўропе жылі задоўга да з’яўлення тут індаеўрапейцаў. Найбольш старажытныя малюнкі на Зямлі зафіксаваны ў Пірынеях — на тэрыторыі Іспаніі ды Францыі: іх узрост прыкладна 40 тысяч гадоў, увасабляюць яны выключна жывёл. Свіння (дзік) у гэтых палеалітычных помніках жывапісу не сустракаецца, тут распаўсюджана адлюстраванне зуброў, коней і аленяў — на той час, безумоўна, выключна дзікіх жывёл. Паўстае цікавае пытанне, якое, дарэчы, яшчэ не ставілася ў навуковай літаратуры: чаму сярод усіх жывёл, на якіх першабытны чалавек паляваў, няма дзіка? Ці не таму, што ўжо тады гэта была сакральная істота, якую не елі? Значыць, менавіта дзік быў татэмам-першапродкам плямёнаў Заходняй Еўропы, бо толькі значна пазней татэмную жывёлу пачалі ўжываць у якасці ежы, як бы раствараючы яе субстанцыю ў сваёй і гэтым падкрэсліваючы сувязь з ёю. Дух продка, паўтараем, прынімаў зааморфную форму.

Пацвярджэннем татэмістычнасці дзіка з даўніх часоў з’яўляецца яго ўшанаванне ў кельтаў — продкаў сучасных ірландцаў, шатландцаў, часткова германцаў, іспанцаў, французаў, палякаў і, як мяркуюць некаторыя беларускія даследчыкі, — і беларусаў. Вышэйшага ўзлёту культура кельтаў дасягнула ў эпоху Антычнасці — паралельна (але самастойна) з культурай грэкаў і рымлян. Дзік у кельтаў быў найлепшым аб’ектам палявання, а таксама ежай багоў і герояў. У Францыі знойдзены тры скульптуры дзікоў з бронзы, зробленых у І ст. н. э. Яны лічацца лепшым узорам гальскага анімалістычнага мастацтва ў вобласці скульптуры [91, 8].

У міфах большасці еўрапейскіх народаў дзік — сімвал ваеннай магутнасці і ўрадлівасці. У старажытным германскім эпасе маецца апісанне баявога знаку — галавы дзіка. І да сёння такія галовы — чучалы ўпрыгожваюць сцены ў пакоях сярэднявечных палацаў. У германцаў захавалася таксама і паданне пра паходжанне племені ад двух братоў, адного ў якіх называлі Дзік. У тэкстах старажытнай Хецкай дзяржавы (у ІІ тыс. да н. э. на тэрыторыі сучаснай Турцыі) дзік або свіння згадваецца як адна з «жывёлін бога». Хеты, дарэчы, былі таксама індаеўрапейцамі.