Таццяна Шамякіна - Кітайскі каляндар і славянскі міфалагічны бестыярыум

Праўда, ва Украіне, як, дарэчы, і на Беларусі, існуюць і дастаткова негатыўныя паданні не столькі пра сабаку, колькі пра яго сувязь з чалавекам. У прыватнасці, ствараючы Еву, Бог узяў з Адама рабро і паклаў сушыцца. Сабака схапіў костку і пачаў грызці. Анёлы ледзь адабралі недагрызенае рабро. Таму зрэдку жанчыну называюць «сабачым недагрызкам» [35, 264].

Тым не менш, ва ўсіх паданнях ды апокрыфах сабака спрадвек — з моманту ўтварэння чалавека — прысутнічае побач з людзьмі. Адначасова міфы фіксуюць асаблівую блізкасць сабакі да Бога (Вышэйшага Свету). Можа, таму рымскі пісьменнік Плутарх лічыў, што сабака ўвасабляе філасофскі пачатак у свеце. У некаторых міфалагічных сістэмах (амерыканскіх індзейцаў, плямёнаў астравоў Мікранезіі) сабака — татэмны продак і дэміург-культурны герой. У прыватнасці, ён з’яўляецца вынаходнікам агню і даруе яго чалавецтву, набываючы функцыі нават больш шырокія, чым тыповы культурны герой — грэчаскі Праметэй, які ўсяго толькі ўкраў божаскі агонь і прынёс людзям.

У скандынаўскага вярхоўнага бога Одзіна два сабакі і два вораны жывуць як дарадчыкі. У сібірскім шаманізме сабака — пасланец духаў лесу, што блізка да тэорыі нашага сучасніка вучонага Т. Эндруса.

Сабака ёсць і на небе — адна з самых яркіх зорак Сірыус. У Старажытным Егіпце з’яўленне Сірыуса на небасхіле папярэднічала штогадоваму разліву Ніла, ад якога залежыў ураджай, і якраз з гэтай падзеі пачынаўся егіпецкі Новы год. Яе чакалі, да яе рыхтаваліся. У свядомасці людзей утварылася сувязь паміж свяшчэннай зоркай, што папярэднічала разліву, і сабакам, што звычайна сваім брэхам папярэджваў пра чыё-небудзь з’яўленне. Магчыма, таму Сірыус (Соціс) назвалі Сабачай зоркай ці, больш дакладна, «Зорным Сабакам». Менавіта з гэтай зоркай егіпцяне звязвалі паходжанне сваёй цывілізацыі — адтуль, як быццам, прыляцелі.

У Кітаі і Японіі сабакі — сімвалы абароны. У зорным задыяку азіятаў сабака, на нашу думку, ахоўвае ўсіх астатніх каляндарных жывёл.

У Персіі сабака таксама быў свяшчэннай істотай. У рэлігійнай кнізе зораастрызму «Авесце» ёсць нават такі выраз: «Розумам сабакі трымаецца свет».

Некаторыя расійскія даследчыкі (напрыклад, В. Калашнікаў), паўтараючы заходніх, гавораць пра магутную цывілізацыю мудрых змеяў-цмокаў (драконаў), якія паступова выміралі (але існавалі ў асобных экземплярах нават у гістарычную эпоху) і былі заменены такімі самымі мудрымі ваўкамі і сабакамі [45, 24]. Безумоўна, гаворка ідзе пра міфалагічных істот, хоць не выключана захаванне дыназаўраў ці, як пісалі летапісы, «каркадзілаў» у глухіх месцах Еўразіі, у тым ліку, паводле сцвярджэння акадэміка Б. Рыбакова, у балотах Палесся. А ў міфалагічнай свядомасці, на нашу думку, захавалася ўяўленне пра пераемнасць цывілізацый, пра нейкую роднаснасць змеяў і ваўкоў. Так, першапродак сербскага народа называўся Змей Агнявы Вук (Воўк). Наш Усяслаў Чарадзей, што лічыўся ваўкалакам, нарадзіўся, паводле падання, ад Агнявога Цмока. Ніхто з даследчыкаў, здаецца, яшчэ не звярнуў увагу на тое, што ў чарадзейных казках сабакі (хорты) вельмі часта суправаджаюць цмокаў, падказваючы апошнім стратэгію дзеянняў. Атрымоўваецца, што прадстаўнікі маладой культуры — сабакі — разумнейшыя за дэградантаў заняпалай, адміраючай цывілізацыі драконаў, хоць у Кітаі драконы і сёння лічацца вышэйшымі істотамі.

У выніку ганаровым было весці свой род ад ваўкоў і сабак. Звычайна такога кшталту паходжанне мелі багі, цары і волаты. Напрыклад, «сабачымі дзецьмі» былі герой ірландскага эпасу Кухулін і мангол Бадангар — продак Чынгісхана. Ваўка-сабаку ў старажытнаславянскай мове называлі хортам і, на нашу думку, ён меў дачыненне да сонечнага бога Хорса. Нездарма ў «Слове пра паход Ігараў» Усяслаў-ваўкалака і Сонца-Хорс згадваюцца побач.

У адной з работ мы імкнуліся давесці, што беларускія міфалагічныя сабакі Стаўры і Гаўры таксама мелі дачыненне да багоў ці былі самі ўвасабленнем багоў. Стаўры мы звязваем са Стрыбогам. Гэта адзін з самых таямнічых багоў, які ўваходзіў у пантэон 980 года князя Уладзіміра. Тлумачэнняў імені Стрыбог шмат, але прывядзём і сваё. Вядома, што імёны вярхоўных багоў індаеўрапейцаў мелі некалькі эпітэтаў. Ныпрыклад, у скандынаўскага Одзіна іх было дванаццаць. Тое ж датычыць усходнеславянскага Сварога. Яго імя сустракаецца ў шматлікіх пісьмовых крыніцах, і таму існаванне бога ў міфалогіі не выклікае сумнення. Стрыбог, відаць, — яго эпітэт, пад якім ён і ўвайшоў у пантэон. Эпітэт меў на ўвазе, што Сварог — бацька трох багоў (прыстаўка «с» ва ўсіх старажытных словах раней азначала «се» — «гэты», а марфема «тры» ў імені — і ёсць лічба). Сапраўды, Сварожычамі, інакш кажучы, сынамі Сварога, нашы продкі называлі трох багоў — Перуна, Дажбога і Агонь, дваіх нябесных і аднаго зямнога — зрэдку яны атаясамліваліся. Магчыма, у іпастасі сабакі выступаў і сам бог Стрыбог-Сварог. Ва ўсялякім разе, вызначыць у календары для ўшанавання памяці спецыяльны дзень (як было ў беларусаў у дачыненні да названых сабак) можна толькі для бога — няхай і такога архаічнага, як Сварог-Стрыбог.