Анатоль Астапенка - Паслухайце нацыяналіста

Безумоўна, царкоўная нестабiльнасць i непаразуменне – вынiк агульнага палiтычнага крызiсу. У краiн з больш-менш стабiльнай сiтуацыяй у грамадстве нармалiзуецца i царкоўнае жыццё. Напрыклад, у Германii прыкладна палова католiкаў i палова пратэстантаў, але памiж iмi назiраецца вялiкая талерантнасць. Вядома, што ў гiсторыi не заўсёды было так. Бывала вельмi змрочна i, нават, трагiчна. Успомнiм, напрыклад, знакамiтую Варфаламееўскую ноч...

Вяртаючыся да пачатку гэтага раздзела хочацца сказаць нашым грамадзянам наступнае: людзi будзьце цярпiмымi адзiн да аднаго, паважайце погляды iншых i асаблiва будзьце далiкатнымi ў царкоўных пытаннях. Гэта, безумоўна, тычыцца i мяне самога, як i любога чалавека.

I напоўнiлiся ўсе Духам

Святым, ды пачалi гутарыць

iншымi мовамi, так як Дух

Святы даў iм прамаўляцi.

І сярод багасловаў і сярод вучоных існуюць розныя погляды на су¬вязь паміж хрысціянствам і нацыяналізмам. Адно з распаўсюджаных меркаванняў грунтуецца на апостальскім прынцыпе адзінства народаў у Хрысце: “Дзе няма Грэка і Юдэя, абрэзання і неабрэзання, барбара, Скіфа, раба, свабоднага, але ўсе і ўва ўсім Хрыстос” (Новы Запавет, Каласянам, 3:11). Грунтуючыся на ўяўленнях аб нацыяналізме як з`яве ад¬моўнай, нясучай у сабе ідэю выключнасці сваёй нацыі, многія царкоўныя дзеячы пе¬расцярагаюць ад небяспепекі нацыяналізму. Яны лічаць, што Хрыстова еднасць можа быць прынесена ў ахвяру нацыянальнай ідэі. Напрыклад, у выступленні пратаіярэя У.Вараб’ёва на Багаслоўскай канферэнцыі ў 1994 годзе ў Маскве прагучалі такія словы: “Спакуса нацыяналізму зноў і зноў зводзіць асобных людзей і цэлыя народы. Для яго характэрны нацыянальная гар¬дыня, духоўная слепата і г.д.” Блізкія погляды на праблему нацыяналізму улас¬цівыя таксама і камуністычнай ідэaлогіі, хаця пабудавана яна на атэізме.

Другі пункт гледжання на праблему сувязі хрысціянства і нацыяналізму, якога прытрымліваецца і аўтар гэтага артыкула грунтуецца на ўяўленнях аб нацыяна¬лізме як станоўчай з`яве, на ўяўленнях аб ім як лепшым набытку цывілізацыі. І шлях да Бога ляжыць якраз праз крышталізацыю нацыянальнага, праз развіццё асаблівага Божага Дару – нацыяналізму.

У тым, што існуе такі дуалізм поглядаў, няма нічога дзіўнага. У гiсторыi не раз адно i тое ж азначэнне цi нават толькi выказванне для адных асоб, арганiза¬цый, народаў мела адзiн сэнс; для другiх – процiлеглы, а для трэцiх – i яшчэ нейкi iншы. Рэне Дэкарт казаў, што калi б фiлосафы дамовiлiся пра значэннi слоў, то ўсе iхнiя навуковыя дыскусii прыпынiлiся б.

У сувязі са сказаным лагічным было б паставіць першай задачай нашага даслед-вання аналіз паняцця, “нацыяналізм” і даць азначэнне нацыяналізму па магчымасці аб`ектыўна, без палітычнай афарбоўкі.

У азначэннi нацыяналiзму, як адмоўнай з'явы ляжыць сцвярджэнне: нацыяналiзм – гэта палiтыка накiраваная на развiццё варожых адносiн памiж нацыямi, iмкненне адной нацыi даказаць сваю перавагу над суседняй, асiмiляваць i заняволiць яе. Сучасныя апалагеты такой канцэпцыi звычайна прыводзяць фармулёўкi, узятыя з дарэвалюцыйных i савецкiх энцыклапедый, i спасылаюцца амаль заўсёды на тых жа расейскiх i савецкiх вучоных. Так, яшчэ ў дарэвалюцыйнай энцыклапедыi Ф.А.Бракгауза i I.А.Эфрона, нацыяналiзм апiсаны як " знамя дурных страстей". Далей прыводзiцца азначэнне нацыяналiзму з Вялiкай энцыклапедыi 1903 года: "Национализм... заключается в переразвитии национального чувства", пры якiм людзi "начинают переоценивать свою национальность, иногда и свою нацию и считают поэтому совершенно справедливыми всяческие для неё преимущества сравнительно с другими нациями" (падкрэслена мною – А.А.). Калi ўзяць гэтае азначэнне, то варта паставiць пытанне аб рознiцы памiж ім i тэрмiнам "шавiнiзм", якi прапаведуе "выключнасць сваёй нацыi i пагарду да iншых, распальванне нацыянальнай варожасцi" (С.М.Булыка. Слоўнiк iншамоўных слоў, Мiнск, 1993 г.). Менавiта шавiнiзмам адметная і расiйская палiтыка ХIХ – пачатку ХХ стагоддзяў. Гэтая рыса складалася ў рускiх паступова, праз доўгi гiстарычны адрэзак, пачынаючы з часоў татара-мангольскага iга. Некалi магутныя татары, жывучы працяглы час сярод славян, мелi з iмi самыя шчыльныя зносiны i найбольш з тымi, што гуртавалiся вакол Масквы. У вынiку – татары асiмiлявалiся з гэтай усходняй часткай славянства i знiклi як дзяржава, даўшы, аднак, жыццё, фактычна новай папуляцыi – рускай, якая ўзяла ў спадчыну ад татар iх неўтаймаванае імкненне да панавання над усім светам. Вынік, як мы ведаем, быў – к ХІХ стагоддзю Расія стала магутнейшай дзяржавай свету, а па тэрыторыі і самай вялікай.