Анатоль Астапенка - Паслухайце нацыяналіста

І.Кiрылюк сама нагадвае аб тым, што ў РБ i руская, i беларуская мовы з'яўляюцца дзяржаўнымi. Але ў нас няма нiводнага праваслаўнага храма, дзе б служэнне вялося цалкам на беларускай мове. Дзе ж маё i многiх iншых канстытуцыйнае права на беларускамоўную лiтургiю, цi хаця б пропаведзь?

Зусiм дзiўнай выглядае логiка апаненткi па гэтаму пытанню. Яна робiць абсалютна незразумелыя з пазiцыi здаровага сэнсу вывады: "В свете данной статьи Конституции РБ, сама по себе постановка проблемы о переходе церкви на тот или иной язык... неправомерна и свидетельствует о тоталитарном подходе". Прабачце, але ж вiдавочна якраз адваротнае – менавiта таталiтарны падыход i ўяўляе сабай аднамоўе!

Неразуменне сутнасцi нацыянальнай iдэi, свядомае запалохванне чытача ўсiм нацыянальным сустракаецца ў разглядваемым артыкуле на кожным кроку. Напрыклад, яна пiша (пра мяне): "верник – кому и чему – национальной идее или истине?", не разумеючы таго, што нацыянальоная iдэя – складаючая, iстотная частка iсцiны. I зусiм не "бессмыслица" спалучэнне слоў "праваслаўны нацыяналiст". Бо нацыяналiст – у святле нашага разумення – можа быць i праваслаўным, i католiкам, i атэiстам. Аднак сваё апраўданне нацыяналiзм знаходзiць толькi ў хрысцiянстве, пра што i пiсалi знакамiтыя рэлiгiйныя фiлосафы М.Бярдзяеў, Н.Кляпенiн, І.Ільiн i iншыя. Больш падрабязна гэтае пытанне я буду разглядваць ніжэй, у раздзеле «Хрысціянства і нацыяналізм».

Аднак i не ва ўсiх адраджэнцаў знаходзяць падтрымку мае думкi. Атрымліваецца, што не задавальняюць найбольш нецярплiвых з нашых свядомых беларусаў мае аргументы адносна цяжкасцей пераходу ад служэння ў царкве на царкоўнаславянскай мове на беларускую. Як прыклад станоўчага вырашэння праблемы беларускамоўнага набажэнства, часта прыводзяць прыклад iмшы па-беларуску ў некаторых касцёлах.

На гэты конт, аднак, можна сказаць наступнае. З вялiкай нацяжкай можна назваць так званую беларускую мову ў касцёле беларускай. Бо звычайна святары – наколькi мне прыходзiлася слухаць – праводзяць iмшу з такiм моцным польскiм акцэнтам, што гэтую мову хутчэй можна назваць польскай з беларускай лексiкай.

Падкрэслю ў сувязi з гэтым і такую думку. Iмкненне да пераходу ў касцёлах на беларускую мову выклiкана зусiм не любоўю ксяндзоў да беларусаў. А абумоўлена чыста палiтычнай кан'юнктурай – iмкненнем дагадзiць самым "нецярплiвым адраджэнцам", задаволiць iх амбiцыi i як галоўны вынiк – зацягнуць у касцёл. I для iх не важна, што за вернiк прыбыў... Для iх галоўнае не вера i не тое, як уяўляе сабе чалавек Бога i наколькi ён аддана служыць Хрысту, а iстотны толькi факт прыналежнасцi да касцёла. У гэтым праяўляецца адвечная прага католiкаў да экспансii, да ўцягнення ў сваё лона "ўсiх i ўся". У праваслаўi не так. Праваслаўе – глубiнная вера, ёй ужо два тысячагоддзi i яна ўвабрала ў сябе вялiзны пласт духоўнасцi розных народаў i розных часоў. I стаць праваслаўным, толькi пераступiўшы парог храма, яшчэ далёка не дастаткова. Гэта доўгi працэс, якi вымагае ад чалавека вялiкага цярпення і працы. Таму i пераклады Святога Пiсання, што вядуцца пастаянна – не простая праца. Напрыклад, цяпер iснуе два пераклады на беларускую мову "Новага Запавету" – канадскi i наш, зроблены Васiлём Сёмухай. Але нiводзiн з iх нельга назваць дастаткова дасканалым. Цяпер вядзецца новы, трэцi пераклад Бiблейскай камiсiяй, якая выкарыстоўваючы вопыт папярэднiкаў, iмкнецца пазбегнуць iх памылак.

Як мы адзначылi – палiтычны фактар – важны элемент у працы касцёла. Але было б ня шчырым, калi абысцi палiтычны фактар у праваслаўнай царкве. У тым жа Свята-Пятра-Паўлаўскiм Саборы далёка не ўсе святары, як згаданы айцец Георгiй, прыхiльна ставяцца да беларускай мовы. Ёсць i такiя святары, што шчыра вераць iдэолагам вялiкадзяржаўнага праваслаўя i рух за нацыянальнае адраджэнне ў царкве лiчаць непатрэбным. Але гэта таксама вынiк шматгадовага iдэалагiчнага прэсiнгу Масквы. Адным словам, у царкве, як i ў грамадстве, адлюстраваны розныя палiтычныя плынi.

Не трэба думаць, што ўзнiкшая рэлiгiйная сiтуацыя ў нашай пакутнай Беларусi нейкая асаблiвая. Палiтычны фактар прысутнiчае i прысутнiчаў усюды i заўсёды. Так, у суседняй нам Украiне маецца аж тры розныя царкоўныя арганiзацыi, кожная з якiх праваслаўная. Гэта: Украiнская Праваслаўная Царква Маскоўскага Патрыярхату, Украiнская Праваслаўная Царква Кiеўскага Патрыярхату, Замежная Аўтакефальная Украiнская Праваслаўная Царква. Памiж iмi iдзе безупынная барацьба i пакуль не вiдаць анiякага прасвету. Вось дзе праблема!