Сяргей Чыгрын - Беларуская Беласточчына

У кнізе Міхася Казлоўскага змешчаны таксама некаторыя запісы семінарыста Віктара Казлоўскага. У запісах ад 28 лістапада 1942 года чытаю: “Сёньня вельмі важная зьява ў нашым школьным жыцьці, а гэта ні больш ні меньш, як зьмена дырэктара. Нашага мілага, найлепшага із беларусаў Грышкевіча ад нас забіраюць, а даюць нам нейкага, на жыда падобнага, із гутаркай непрыемнай Карнюка. Калі апошнія словы гаварыў да нас Франук Грышкевіч як дырэктар, дык нейкі смутак агарнуў душу і цяжка зрабілася на сэрцы. Вось красамоўца дык красамоўца! Так шкода, ох, як шкода аддаваць такія каштоўнасьці, такі ідэал, але што зробіш, бо людзі ёсьць злыя і зараз вырвуць з рук тое, што саладзіла жыцьцё іншым”.

Дарэчы, Франук Грышкевіч быў не толькі дырэктарам, але і выкладчыкам беларускай літаратуры ў семінарыі. А яму на змену на пасаду дырэктара прыйшоў Антон Карнюк.

Ці не ўпершыню ў сваёй кнізе Міхась Казлоўскі ў артыкуле “Недаспяваная песня” згадаў пра Міколу Ільяшэвіча — роднага брата паэта Хведара Ільяшэвіча. Мікола Ільяшэвіч — скончыў Пражскі універсітэт, працаваў выкладчыкам у Віленскай беларускай гімназіі, выдаў кнігу “ Кароткі нарыс псіхалогіі”, падрыхтаваў і хацеў выдаць асобнаю кнігаю сваю грунтоўную працу “Беларусь як антрапагеаграфічная адзінка” (застаецца пакуль невядомай).

Мікола Ільяшэвіч у 1933 годзе сустрэў прыгожую і разумную дзяўчыну Ніну Алексяюк з Тапалян, што каля Міхалова з Беласточчыны, якая тады вучылася ў рускай гімназіі. Яны хацелі ўзяць шлюб, але здарылася бяда: 2 верасня 1934 года ва ўзросце 31 года Міколы не стала. На паховінах брата Хведар Ільяшэвіч знаёміцца з гэтай дзяўчынай і праз пэўны час яны пажаніліся. Як сцвярджае Алена Глагоўская, у іх было двое дзяцей — Марыя і Юрка. Цяпер дачка жыве ў Шчэціне і працуе неўролагам. Магчыма ў яе захоўваецца архіў бацькі і дзядзькі Міколы.

Нашчадкам слаўных крывічоў назваў у сваёй кнізе Міхась Казлоўскі слыннага сына зямлі беларускай Адольфа Клімовіча (1900-1970). Адольф Клімовіч — выдатны беларускі інжынер, журналіст, рэдактар, выдавец, лідэр Беларускай хрысціянскай дэмакратыі. Перад пачаткам Другой сусветнай вайны жыў у мястэчку Харошчы на Беласточчыне. А сюды з сям’ёй ён завітаў таму, што святаром тут служыў а. Віктар Шутовіч, родны дзядзька ягонай жонкі. У канцы 1939 годзе пераехаў у Вільню, дзе аднаўляў беларускае грамадскае і культурнае жыццё, разам з Адамам Станкевічам быў на прыёме ў прэзідэнта Літвы Смятоны.

14 жніўня 1952 Адольф Клімовіч быў арыштаваны савецкімі спецслужбамі і прыгавораны да расстрэлу. Але смерць Сталіна яго выратавала і расстрэл замянілі 25 гадамі. 20 верасня 1957 года з Інты ён вярнуўся на Беларусь. Спачатку жыў у Барысаве, пасля ў Вільні. Шмат рабіў дзеля беларускай справы, як сказала Ларыса Геніюш: “А ён да апошняга дня думаў пра свой народ, нешта ўсё хацеў зрабіць для культуры і нешта рабіў”.

Прачытаўшы кнігу Міхася Казлоўскага адкрыў для сябе яшчэ адно імя — Тодара Куніцкага. Аўтар з вялікім замілаваннем піша пра тое, як ён шукаў звесткі разам з Ленай Глагоўскай і, наогул, які гэта быў шчыры і здольны чалавек, юрыст, медык, гісторык, адзін з арганізатараў Беларускага студэнцкага саюза пры Віленскім універсітэце ў 1921 годзе. Памёр Тодар Куніцкі ў 1985 годзе ў Гданьску, дзе і пахаваны…

Разважаць над кнігаю Міхася Казлоўскага можна доўга. Ды і ён мае рацыю, калі адзін з раздзелаў кнігі назваў “Забытае рэха вяртаю”. Аўтар стварыў цэлую энцыклапедыю забытых беларускіх імёнаў, пра якіх мы павінны ведаць і шанаваць іх. Таму рэха, дзякуючы аўтару, данесла да нас дзесяткі новых імёнаў нашых суайчыннікаў, якія шчыра і самаадданана служылі

Беларусі і яе людзям. Пра кожнага героя кнігі Міхася Казлоўскага можна пісаць асобныя манаграфіі, выдаваць іх творы, ставіць ім помнікі. Але верыцца, што іх галасы бясследна не знікнуць з рэхам у нашай гісторыі. Тыя беларусы, пра якіх напісаў Міхась Казлоўскі, як птушкі, баранілі сваё гняздо. Яны — гонар нашай Айчыны! І добра, што знайшоўся даследчык, які пра іх сабраў звесткі і выдаў такую каштоўную кнігу.

2006

Такой унікальнай кнігі ў гісторыі беларускай літаратуры яшчэ не было. Унікальнасць яе заключаецца ў тым, што пад адну вокладку трапілі самыя лепшыя вершы беларускіх паэтаў ХХ стагоддзя. Я маю на ўвазе анталогію беларускай паэзіі ХХ стагоддзя „Краса і сіла”, якая выйшла з друку ў Мінску. Яе складальнікам і аўтарам слоў пра кожнага паэта з’яўляецца Міхась Скобла.