Сяргей Чыгрын - Беларуская Беласточчына

Пазней Беларускае грамадска-культурнае таварыства ў Польшчы, эксперыментуючы, выдавала асобныя п’ескі рознымі спосабамі. Напрыклад, тыднёвік “Ніва”, у 1960-х гадах спецыяльным рэпертуарным дадаткам надрукаваў лірычную камедыю ў адной дзеі Васіля Шчогалева “Бярозка” у перакладзе з украінскай мовы Міколы Татура. Як рэпертуарны дадатак да “Нівы” выйшлі з друку камедыя “Суседка” Алеся Пальчэўскага і “Мараль Наталлі Зотавай” Іды Эвальд і іншыя. Наклады іх былі, як і “Нівы”, каля 5 тысяч паасобнікаў.

Пра выхад гэтых і ўсіх іншых кніжачак п’ес паведамляла на сваіх старонках “Ніва”. Беларусы Беласточчыны самі нават пачалі пісаць п’ескі і прыносіць на пасяджэнні літаб’яднання пры рэдакцыі “Нівы”. Так 17 ліпеня 1958 года ў рэдакцыі “Нівы” была абмеркавана п’еса “Ануфры авансуе” сябра аб’яднання Сяргея Кручка. П’еса складалася з 3 актаў. А падзеі ў ёй адбываліся ў першыя гады пасля вайны. Падчас абмеркавання было адзначана, што аўтар мае здольнасці, але ў п’есе яшчэ ёсць шмат недахопаў.

У 1969 годзе БГКТ выдае новы другі па ліку “Зборнік сцэнічных твораў”. Бо ранейшых выпускаў кніг п’ес было недастаткова. Таму ў новы зборнік увайшлі п’есы – “Злавацца не трэба” В.Зуба, “Цудоўная дудка” В.Вольскага, “Урок танца” У.Адаеўскага, “вываражыла” Ю.Геніюша, “Люцынка-інжынерка” С.Яновіча. А таксама для школьнай сцэны – п’есы “У ліхадзеевым палоне”, “Не на тым коніку” В.Зуба, “Як я быў доктарам” М.Алтухова, “Пасля ўрокаў” Х.Мальцінскага, “Першы ўрок самастойнасці” М.Скрыпкі. П’еса “Злавацца не трэба” Валянціна Зуба прапанавалася больш вопытным гурткам, якія працавалі на Беласточчыне не адзін год і мелі даволі сур’ёзную практыку. Усе астатнія прасцейшыя п’ескі адрасаваліся пачынаючым драмгурткам. Упершыню ў гэтым зборніку свет пабачылі п’есы беластоцкіх аўтараў – Сакрата Яновіча і Юркі Геніюша. Дарэчы, асобным выданнем у 1978 годзе выходзіла п’еска Сакрата Яновіча “Не пашанцавала”. А ГП БГКТ у 1976 годзе таксама выдала “Зборнік сцэнічных твораў” Сакрата Яновіча і Юркі Геніюша. У гэтым зборніку, як пісалі аўтары ў невялікай прадмоўцы да свайго выдання, чытачы змаглі знайсці тое, што магло развесяліць людзей. Але гэта была праўда аб жыцці-быцці, аздобленая смехам. У зборніку Сакрат Яновіч выносіў на суд чытачоў тры свае п’есы – “Сто хвароб на аднаго чалавека”, “Старыя” і “Сынок”, а Юрка Геніюш – п’есы “Хто каго?” і “Прыгоды белага грыба”.

Цяпер беларускім гурткам Беласточчыны было што ставіць. Тым больш, што зрэд часу п’есы друкаваў і “Беларускі каляндар”.

Згадваецца мне і яшчэ адно файнае беластоцкае выданне, якое называецца “Ад абраднасьці да тоеснасьці” (2004). У гэтае выданне ўвайшлі восем сцэнарыяў абрадавых пастановак для беларускіх дзіцячых садкоў Беласточчыны. Сцэнарыі гэтыя напісалі Аліна Ваўранюк, Барбара Пякарская, Ганна Кандрацюк, Аляксандр Максімюк і Тамара Карнілюк.

2008

У Маладзечне выйшлі з друку асобнаю кніжкай творы Хведара Ільяшэвіча. Вялікая заслуга ў гэтым Міхася Казлоўскага — бібліяфіла, літаратуразнаўцы і калекцыянера. Гэта Міхась парупіўся сабраць лепшыя паэтычныя творы Хведара Ільяшэвіча пад адну вокладку. У кніжку складальнік уключыў таксама і апавяданне „Танго «Нактурно»”.

Папулярны заходнебеларускі паэт 30-х гадоў Хведар Ільяшэвіч меў Божы дар. Ён скончыў Віленскую беларускую гімназію і гістарычны факультэт Віленскага універсітэта. У 26 гадоў стаў магістрам філасофіі за дысертацыю „Друкарня дома Мамонічаў у Вільні”. Вершы і празаічныя абразкі пачаў пісаць рана. Друкаваў іх у „Студэнцкай думцы”, „Беларускай ніве”, „Крыніцы”. У 1922 годзе ў Вільні выходзіць яго першы паэтычны зборнік „Веснапесьні”. Пасля свет пабачылі яшчэ два — „Зорным шляхам” (1932) і „Захварбаваныя вершы” (1936). Пры жыцці ў Хведара Ільяшэвіча выйшла яшчэ адна кніжачка пра жыццё і літаратурную творчасць Ядвігіна Ш. Вось і ўсё, што паспеў зрабіць за свае 38 гадоў (загінуў у аўтамабільнай катастрофе ў Германіі ў 1948 годзе). Я, вядома, не лічу ягоных шматлікіх апавяданняў, крытычных артыкулаў, рэцэнзій і перакладаў.

Шэсцьдзесят гадоў у Беларусі не выдаваліся творы Хведара Ільяшэвіча, асабліва яго паэзія. А гэта быў здольны паэт, шчыры лірык: