Міхась Чарняўскі - Бронзавы век нa тэpытopыі Беларусі

Відаць, асноўнай паляўнічай зброяй былі лукі i стрэлы. Для палявання на буйнога звера — тура, зубра, лася, аленя, дзіка — ужываліся таксама дзіды i сякеры. Кінжалы былі дапаможнай паляўнічай зброяй. Пры паляванні скарыстоўвалі i розныя самастрэлы, пасткі, лоўчыя ямы.

Таксама i ў рыбацтве ў параўнанні з папярэдняй эпохай асаблівых якасных змен не адбылося. Рыбу лавілі вудамі, сеткамі, плеценымі з дубцоў або лучынак пасткамі, білі яе гарпунамі. Праўда, самі прылады лоўлі ўдасканаліліся. Рыбацкія касцяныя кручкі набылі тонкія зазубіны i сталі падобнымі на металічныя, з'явіліся медныя кручкі. Зазубні на некаторых касцяных гарпунах падаўжэлі. Даўжэйшымі i шырэйшымі сталі i сеткі. Ужыванне шліфаваных каменных i асабліва бронзавых дрэваапрацоўчых інструментаў дазволіла рабіць лепшыя i больш устойлівыя чаўны, a ў выніку гэтага сталі даступнымі для старажытных рыбакоў любыя глыбіні.

Раскопваючы рэшткі жылля на тарфянікавых стаянках, часам жахаешся таму бруду, які акружаў у старажытнасці чалавека. Падлога літаральна завалена смеццем, абгрызенымі i пашчапанымі косткамі, шалупінамі арэхаў, жалудоў, рыбінай луской. Складваецца ўражанне, што жыллё прыбіралі вельмі рэдка.

Пра тое, што чалавек бронзавага веку, як i яго продак веку каменнага, працягваў займацца збіральніцтвам, а таксама шырока выкарыстоўваў у сваім побыце арганічныя рэчывы з навакольнага асяроддзя, мы ведаем пераважна са знаходак на такіх вось «засмечаных» стаянках.

Значнае месца ў харчаванні старажытных людзей займалі жалуды. Ды яшчэ i ў нядаўні час жыхары Еўропы галоднымі гадамі дамешвалі жалудовую муку ў хлеб, як i тоўчаную хваёвую i бярозавую кару, У некаторых частках Паўночнай Еўропы жалудовая мука ўжывалася для выпечкі хлеба ажно да XIX стагоддзя i была ва ўсе сярэднія вякі шырока вядома як дабаўка да аржаной мукі. Жалуды па сваіх спажыўных якасцях не ўступалі ячменю. Напрыклад, кілаграм ячменю ўтрымлівае 65 грамаў бялку i 18 грамаў тлушчу, a сухія ачышчаныя жалуды — адпаведна 45 i 40 грамаў.

Шырока ўжываліся ў ежу i іншыя дзікарослыя расліны i ix часткі — грыбы, ягады, карані, лісце. У культурных пластах тарфянікавых стаянак Беларусі сустракаецца асабліва шмат шалупін лясных i вадзяных арэхаў. Вадзяныя арэхі, напрыклад, нават у Старажытным Егіпце лічыліся ласункам.

Ужываўся ў харч i мёд. У Даніі ў адным з пахаванняў на сценках знойдзенай берасцянай пасудзіны меліся рэшткі мёду, дамешанага ў журавінавае віно. Воск у бронзавым веку ўжываўся ў бронзаліцейнай справе. Сведчанняў, што чалавек гэтага часу наўмысна разводзіў пчол, няма. Мусіць, на першым часе хапала мёду i воску i ад дзікіх лясных пчол.

Неабходная чалавечаму арганізму соль паступала з мясам. Там, дзе гэта было можна, чалавек бронзавага веку стараўся соль здабыць з зямлі або мора. Так, ва ўсходніх Альпах знойдзены познебронзавыя солездабываючыя шахты. На берагах мораў соль выпарвалі.

Нашымі продкамі шырока скарыстоўвалася кара дрэў. Лістамі бяросты накрываліся стрэхі жылля, высцілалася падлога, з яе рабілася рознае начынне, ёю, нарэшце, носьбіты некаторых культураў (сярэднедняпроўскай) высцілалі дно магільных ям, у якіх хавалі сваіх нябожчыкаў-суродзічаў. З той жа бярозавай кары здабывалі клеепадобны дзёгаць, якім замазваліся трэшчыны на гліняных гаршках, шчыліны ў берасцяным посудзе, замацоўвалі ў драўляных i касцяных дзяржальнах каменныя прылады. Ca скручаных берасцяных стужак рабілі паплаўкі для сетак. Добрыя непатапляльныя паплаўкі атрымліваліся i з хваёвай кары. Часта скарыстоўвалася i кара іншых парод дрэў, у прыватнасці ліпы.

У бронзавым веку значна развілася дрэваапрацоўчая справа, бо бронзавымі прыладамі больш паспяхова, чым каменнымі, можна было высякаць у дрэве пазы i мацавальныя шыпы. Гэта дапамагала мацней i шчыльней змацоўваць паміж сабой розныя кавалкі дрэва i будаваць трывалейшае жыллё, чаўны, вырабляць рэчы хатняга побыту.

Тое-сёе вядома i пра вопратку i абутак гэтага часу. Калі вырошчвалі лён i ўмелі ткаць тканіну, то несумненна, што i вопратка была льняная. Рэшткаў вопраткі беларускім археолагам пакуль што не трапілася, але, напрыклад, выяўлена, што рудакопы на тэрыторыі Аўстрыі мелі скураныя безрукаўкі. У дубовых трунах у Даніі захаваліся скураныя чобаты, па верхнім краі якіх праз адтуліны былі працягнуты скураныя раменьчыкі, якімі абутак мацаваўся да нагі. На тарфянікавых помніках Еўропы сустракаюцца яшчэ неалітычныя скураныя, часам нават арнаментаваныя, ножны для кінжалаў. Скуранымі былі ножны кінжалаў i мячоў, а таксама чахлы для металічных сякераў i ў бронзавым веку.