Міхась Чарняўскі - Бронзавы век нa тэpытopыі Беларусі

Шліфаванне сякераў, матык i іншых вырабаў адбывалася на паліравальных плітах, часцей пясчанікавых, прамавугольных або авальных, часам i бясформенных. Beрагодна, што на такіх плітах вастрыліся i металічныя прылады.

Для апрацоўкі металічных рэчаў таксама служылі накавальні, якія, у прыватнасці, сустрэты ў раннябронзавых курганах Падняпроўя,

На паселішчах i ў курганах сярэднедняпроўскай культуры часам сустракаюцца каменныя зерняцёркі. Значна больш ix на помніках сярэдняга этапу бронзавага веку — у пахаваннях i асабліва на паселішчах сосніцкай i тшцінецкай культураў.

З каменю таксама вырабляліся грузілы для сетак ліцейныя формы.

З палявога, так званага «сухога» крэменю, які сустракаецца на паверхні ў выглядзе камянёў-галек i абломкаў, можна было вырабляць розныя дробныя прылады працы — скрабкі, праколкі, наканечнікі стрэлаў i г. д. А вось каб зрабіць буйныя рубячыя прылады — сякеры i цяслы, такая сыравіна малапрыгодная. Таму, калі з развіццём падсечнага земляробства з'явілася патрэба ў вялікай колькасці сякераў, сталі здабываць з зямной глыбіні «сыры» крэмень, лёгка падатны апрацоўцы. Для гэтага яшчэ ў познім неаліце ў тоўшчы крэменяносных крэйдавых радовішчаў сталі выкопваць шахты глыбінёй да 6-7 м, у якіх з дапамогай падбояў i штрэкаў распрацоўваліся пласты крамянёвых канкрэцый,

Такія шахты вядомы на Гродзеншчыне ў Ваўкавыскім раёне ля населеных пунктаў Краснасельскі, Рось, Карпаўцы. Росквіт крэмнездабываючай справы ў гэтай мясціне адбыўся менавіта ў бронзавым веку, калі разгарнулася масавая высечка лясоў пад палі. Аднак у канцы бронзавага веку пачаўся заняпад распрацовак, a ў пачатку ранняга жалезнага веку, з распаўсюджанвем железных вырабаў, крэмнездабываючыя шахты спынілі сваё існаванне.

У 60-х гадах нашага стагоддзя шахты ў асноўным даследаваліся ў ваколіцах пасёлка Краснасельскага, але апошнім часам шмат такіх выпрацовак знойдзена на велізарных крэйдавых адорвенях ля вёскі Карпаўцы, за 5 км на ўсход ад ракі Рось.

На карпаўскіх шахтах было сабрана шмат гарняцкіх інструментаў, якія ў пераважнай большасці вырабляліся з рог высакародйага аленя. Мяркуючы па адсутнасці пянька на падставе рог, яны браліся не ад упаляваных жывёл, a збіраліся па лясах, скінутыя аленямі пад час змены, Рогі, я к правіла, расчляняліся на тры кавалкі. З падставы i сярэдняй часткі майстраваліся два розныя кайлы, у якіх за дзяржальна быў стрыжань рога, а рабочай часткай — завостраныя на канцах адросткі. Такімі кайламі шырэйшых частках выпрацовак, дзе можна было замахнуцца рукой, З вяршынь рог, дзе меліся вільчатыя вёрхнія адросткі, рабіліся капальныя прылады іншага характару, якімі працавалі ў вузкіх падбоях i штрэках. Ужывалі ў вузкіх мясцінах i самі адсечаныя адросткі. Апрача таго, ёсць група кінжалападобных капальных інструментаў. Для ix вырабу ўжываліся адсечаныя пласцінкі з паверхні рог. Знойдзены i самі рогі, на якіх шляхам папярочнага надсякання сякерай i падоўжанага надрэзвання крамянёвым разцом аддзялялася пласціна-нарыхтоўка. Часам старажытныя шахцёры ўжывалі рогавыя кайлы з прасвідраванымі адтулінамі, у якія ўстаўляліся дзяржальны.

Нарыхтоўкі рубячых прыладаў — сякераў — выраблялі тут жа на тэрыторыі шахтаў. Падобныя рабочыя месцы старажытных майстроў сустракаюцца ў напаўзасыпаных шахтах i ля вялікіх валуноў. У такіх мясцінах залягаюць цэлыя пласты з тысяч адшчэпаў i мноства нарыхтовак сякераў. Toe, што сустракаецца такое мноства адшчэпаў, зразумела: гэта «адыходы вытворчасці», a пакінутыя нарыхтоўкі, відаць, з'яўляюцца сапсаванымі, а можа нават i згубленымі экземплярамі.

Крэменеапрацоўчыя майстэрні вядомы і ў іншых мясцінах Панямоння. Мноства абломкаў i адшчэпаў крэменю, нарыхтовак сустрэлася на стаянцы сярэднебронзавага веку ля вёскі Выгода Мастоўскага раёка. Крэмень для гэтай майстэрні тубыльцы атрымлівалі з крэменяносных крэйдавых пакладаў, размешчаных на захад ад суседняй вёскі Пескі.

Пры капанні шахтаў па здабычы крэменю або меднай руды чалавек усё глыбей пранікаў у тоўшчу зямлі, адкрываючы i новыя паклады высакаякаснай гліны. Адначасова, маючы велізарны вопыт (каля двух тысячагоддзяў) неалітычнага «гаршкалепства», чалавек новай эпохі ўдасканальваў i тэхніку вырабу глінянага посуду.

Археалагічныя i этнаграфічныя назіранні паказваюць, што для вырабу керамікі людзі стараліся браць гліну, якую ачышчалі ад розных непатрэбных дамешак, Каб пазбавіцца слаістасці, гліну рэзалі пластамі i зноў размешвалі — мясілі рукамі або нагамі, дабіваючыся, каб яна была добра размятай. Затым яе «вымаражвалі» на працягу зімы, папярэдне збіўшы ў вялікія камякі. Збітыя i размятыя шары вылежваліся доўгі час у сырых месцах. Часам пры раскопках стаянак знаходзяць прыхаваныя ў зямлі запасы такой глінянай сыравіны.