Міхась Чарняўскі - Бронзавы век нa тэpытopыі Беларусі

Даволі рэдка сустракаюцца сякеры рамбічнай формы або такія ж з усечанай абушковай часткай. Паміж апошнімі i клінападобнымі формамі, асабліва калі ў першых абушковая частка звужаная, часам бывае цяжка вызначыць размежаванне.

Яшчэ адну даволі значную групу складаюць так званыя лопасныя сякеры. Часам ix называюць чоўнападобнымі, бо яны нагадваюць човен у профіль. Лопасці на такіх сякерах фармаваліся на стыку ляза i тыльнай плашчыні, былі кароткімі або доўгімі. Па гэтай адзнацы археолагі падзяляюць лопасныя сякеры на асобныя тыпы. Розняцца паміж сабой гэтыя вырабы i формамі абушкоў. У некаторых лопасных сякераў на пярэдняй плашчыні быў выраблены падоўжны валік — хорда — ад абушка ажно да ляза. Каторы раз яны ўпрыгожваліся i іншымі рэльефнымі злементамі.

Адзінкавымі знаходкамі на нашых помніках прадстаўпены выгнутыя сякеры або экземпляры з грыбападобнымі абушкамі.

Часам сустракаюцца i сякеры малаткападобныя з кароткімі i шырокімі абушкамі.

На некаторых вырабах вакол адтуліны для дзяржальна быў сфармаваны валік. Такія сякеры адносяць да тыпу ўтульчатых.

Для вырабу свідраваных сякераў выбіраліся адпаведныя пароды валуновага каменю — граніты, дыярыты, сіяніты i інш.,— якія знаходзілі ў наваколлі або часам атрымлівалі з суседніх i нават вельмі аддаленых тэрыторый.

Спачатку адпаведна падабраны камень апрацоўваўся на шліфавальнай пліце i паступова набываў патрэбную форму сякеры. Для таго каб шліфавалася хутчэй, на пліту падсыпалі мокры пясок. Пасля таго як сякера была поўнасцю адшліфавана, прыступалі да свідравання адтуліны, якое рабілася на спецыяльным станку. Адтуліна свідравалася пустой трубчатай косткай, у якую зноў жа насыпалі мокры пясок, які i вымолваў кальцавое паглыбленне ў камені, Свідравальны элемент прыстасавання — стрыжань з косткай — прыводзіўся ў дзеянне лучком. Пры свідраванні костка спрацоўвалася i патанчалася, адпаведна гэтаму вузела да аднаго канца i адтуліна, што ўвогуле i было патрэбна, бо ў такой адтуліне мацней трымалася дзяржальна. Калі свідраванне заканчвалася, з сякеры выпадаў цыліндрычны стрыжанёк. Такія знаходкі зрэдку сустракаюцца на стаянках.

Не заўсёды ўдавалася прасвідраваць адтуліну адной косткай. Часам яна ламалася, i тады яе замянялі йовай. У такім выпадку ў адтуліне атрымлізаліся ўчасткі рознага дыяметра.

Часам сустракаюцца сякеры з начатым i незакончаным свідраваннем. Па нейкай прычыне работу над вырабам спынілі.

Найбольш слабае месца ў каменных сякераў ля адтуліны, дзе яны часта ламаліся. Зламаную сякеру «рамантавалі», свідруючы ніжэй пералому новую адтуліну.

У паўднёвай Беларусі каменныя свідраваныя сякеры ў канцы бронзавага веку пачынаюць ўжывацца радзей, а формы ix паступова выраджаюцца. Відаць, рубячыя прылады тут часцей пачалі вырабляць з металу — спачатку з бронзы, а затым з жалеза. У паўночнай жа Беларусі каменныя свідраваныя сякеры i сякеры-кліны — нярэдкія знаходкі нават на гарадзішчах ранняга жалезнага веку, гэта значыць у сярэдзіне I тысячагоддзя да н. э., а часам i пазней ix тут яшчэ ўжывалі.

Сякеры-кліны былі рабочымі інструментамі i ўжываліся ў асноўным для апрацоўкі дрэва. Хвою таўшчынёй 25 см такой сякерай можна было ссекчы за 15 мінут, драўляную лодку выдзяўбці — за 12 дзён. А вось каменныя свідраваныя сякеры, i асабліва лопасныя ладдзяпадобнай формы, хутчэй за ўсё былі зброяй. Таму ў мужчынскія пахаванні звычайна i клалі абодва тыпы каменных сякер — рабочую i баявую.

Вельмі рэдка, але ўсё ж сустракаюцца на помніках бронзавага веку i каменныя молатападобныя прылады з свідраванымі адтулінамі. Прыладамі працы такія рэчы не маглі быць, хутчэй за ўсё гэта былі жэзлы родавых старэйшын або воекачальнікаў, маглі яны быць i ўдарнай зброяй, Асабліва заманліва лічыць жэзламі арнаментаваныя нарэзкамі экземпляры, напрыклад, як той, што быў знойдзены ля вёскі Дружылавічы Іванаўскага раёна Брэсцкай вобласці.

З каменю вырабляліся i розныя булавы, якія таксама мелі прасвідраваныя адтуліны для дзяржальнаў. Булавы былі шарападобныя, шарападобныя з утульчатай адтулінай, рабрыстыя з паўкруглымі выступамі па чатырох супрацьлеглых баках, крыжападобныя. З Пінска паходзіць масіўная каменная булава, спрэс арнаментаваная зонамі з падоўжных нарэзак, між якімі меліся наразныя крыжыкі. Булавы былі адносна невялікія, у сярэднім 5-6 см у дыяметры, але, улічваючы адсутнасць у бронзавым веку металічных шлемаў, i такая зброя, напэўна, была эфектыўнай. Пэўна, адначасова булавы з'яўляліся i жэзламі, як i ў выпадках з молатападобнай арнаментаванай прыладай з Дружылавіч.