Андрэй Тіхаміраў - Агульная славянская гісторыя. Навуковыя даследаванні

Ўзнікненне ў нізоўях Волгі калоніі габрэяў, гнаных з Візантыі, і паразы ў войнах з мусульманамі наблізіла пэўную частку Хазарскі шляхты да прыняцця юдаізму. Тады ж галоўнымі дзеючымі асобамі сталі буйныя яўрэйскія гандляры, якія маглі фінансава падмацаваць такога роду аперацыю. Прыняцце юдаізму, аднак, не прынесла Хазарыі вялікай карысці. Да таго ж асноўная частка насельніцтва вызнавалі іслам, хрысціянства і старыя паганскія культы.

У заваяваных хазарам краінах падымаліся паўстання. Да першай трэці 9 ст. вызваліліся славяне-паляне, а да канца 9 ст. спробы скінуць Хазарскі ўлада прадпрымаліся ў Волжскай Булгарыі – невялікім дзяржаве, які ўзнік на Сярэдняй Волзе. У 10 стагоддзе хазары ўступіла саслабленай. Галоўным ворагам яе цяпер была Русь, якая разграміла Хазарскі каганат.

Праславянская таварыства 6 – 4 стст. да н. э., займала ўсходнюю палову агульнаславянскай прарадзімы, дасягнула вышэйшага ўзроўню першабытнасці. З гэтай эпохі, званай скіфскай, пачынаецца полуторатысячелетний перыяд, які завяршаецца, стварэннем феадальнага дзяржавы Кіеўскай Русі. Цэласнасць пазначанага перыяду двойчы парушалася: уварваннем у стэпе сарматаў-качэўнікаў (3 ст. Да н. Э.) І ўварваннем гунаў (4 ст. Н. Э.). Унутры гэтага перыяду можна акрэсліць адзін істотны мяжу, звязаны няма з вонкавымі падзеямі, а з узроўнем развіцця самога славянскага грамадства. Такім мяжой з'яўляюцца 5 – 6 стагоддзя нашай эры, характарызавальных трыма катэгорыямі новых з'яў: па-першае, славяне перасталі паддавацца качэўнікамі, і новыя наезды (аварыя, хазар, печанегаў) сустракалі цьвёрдую абарону. Па-другое, славяне ажыццявілі ваенную каланізацыю балканскіх уладанняў Візантыі; па-трэцяе, славяне пачалі мірную каланізацыю лясной зоны Усходняй Еўропы. У гэтым перыядзе ўзнікаюць велізарныя сьвятыні на гарах пад адкрытым небам, якія адлюстроўваюць патрэбнасць у шматлюдных общеплеменных «саборах», «сходах».

Гэты штогадовае свята ладзіўся ў гонар такіх святых прадметаў, як плуг, ярмо, сякеру і чаша. Тады ж, пад скіфскім уплывам, адбываецца змена славянскага тэрміна «дзіваў», «дый» на новае пазначэнне – «бог», утрымацца назаўжды.

Аж да першых стагоддзяў нашага стагоддзя цяжка знайсці якія-кольвечы згадак пра славян. І гэта не дзіўна. Перш за ўсё, усходнія славяне ўзніклі ў выніку зліцця так званых праславян, носьбітаў славянскай гаворкі, з рознымі іншымі этнасамі Усходняй Еўропы.

Арэал рассялення праславян, якія, як мяркуюць лінгвісты, аддзяліліся ад роднасных ім балтаў у сярэдзіне 1 тыс. Да н. э., быў вельмі невялікі. У ранніх крыніцах праславяне называліся венедамі і звязваліся як з германскімі плямёнамі, так і з фінамі (не сучаснымі фінамі). Адсюль можна зрабіць здагадку, што венеды займалі прыблізна тэрыторыю цяперашняй Паўднёва-Усходняй Польшчы, Паўднёва-Заходняй Беларусі і Паўночна-Заходняй Украіны. На працягу 2 ст. славяне адціснулі або асімілявалі нейкую частку іншых народаў з узбярэжжа Балтыйскага мора і, пазней, занялі раёны Прыкарпацця.

Гуннской нашэсце прывяло да значных перасоўванняў насельніцтва. Прыкладна ў адзін час з засяленнем Цюрк стэпавай частцы Паўднёва-Усходняй Еўропы, яе лесастэпавай частка паступова асвойвалі славяне, якія ўжо да 5 ст. выйшлі да сярэдняга Дняпра. Затым яны прасунуліся ў басейн ракі Дзясны, якая атрымала славянскае назва (Правая). Цікава, што асноўная частка буйных рэк на поўдні захавалі свае старыя, іранскія назвы. Так, Дон – проста рака, Днепр – тлумачыцца як глыбокая рака, Рось – светлая рака, Прут – рака і т. Д..

Галоўнымі ворагамі гунаў былі готы і іранцы, славяне ж калі не сталі саюзнікамі гунаў, то, ва ўсякім разе, змаглі выкарыстаць сітуацыю, якая склалася ў сваю карысць. Пасля войнаў з азіятамі ў лесастэпавай частцы мясцовае насельніцтва значна зменшылася. У лясах ж яно ніколі у ліку і не было. Пры гэтым славяне першапачаткова як жыхары лясоў прасоўваліся ўздоўж вялікіх рэк, якія служылі ў той час ці ледзь не адзінымі транспартнымі артэрыямі для лясных і лесастэпавых абласцей. Мясцовае насельніцтва (іранскае, балцкае, а затым і фінскае) даволі лёгка асіміляваць славянамі, як правіла, мірным шляхам.

Да 6 ст. Візантыйскія гістарыяграфіі амаль не згадваюць пра славян, але пазней інфармацыя пра іх пачынае расці. Гэта звязана, хутчэй за ўсё, з пачаткам актыўнай каланізацыі Балкан славянамі (яны ўшчыльную наблізіліся да візантыйскім межаў). Візантыйцы дзялілі славян на дзве групы. Заходнія славяне так і называліся як славяне (склавины, склавии). Да іх жа ставіліся і балканскія славяне. Але, акрамя таго, згадваліся анты, якія лічыліся асаблівай, хутчэй за ўсё ўсходняй, групай славян.