Norman Davies - Boże Igrzysko. Tom II

1976 - Wprowadzenie poprawek do Konstytucji. Wypadki czerwcowe, wzrost opozycji politycznej

1978 - Wybór kardynała Karola Wojtyły (Jan Paweł II) na tron papieski (16 października)

1979 - Pierwsza pielgrzymka papieża Jana Pawła II do Polski (czerwiec)

1980 - Wypadki sierpniowe. Podpisanie tzw. Porozumień Sierpniowych między Komitetami Strajkowymi robotników a rządem PRL — w Szczecinie, Gdańsku i Jastrzębiu. Powstanie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. Ogłoszenie stanu wojennego (13 grudnia)

1983 - Druga pielgrzymka papieża Jana Pawła II do Polski (czerwiec). Zniesienie stanu wojennego (22 lipca)

1987 - Trzecia pielgrzymka papieża Jana Pawła II do Polski (czerwiec)

1989 - Obrady Okrągłego Stołu (6 lutego—5 kwietnia). Wybory do Sejmu i Senatu (4 czerwca) — klęska PZPR. Powołanie Tadeusza Mazowieckiego — działacza opozycji — na premiera rządu (24 sierpnia)

1990 - Likwidacja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i powstanie Trzeciej Rzeczypospolitej Polskiej (31 grudnia). Ostatni Zjazd i rozwiązanie PZPR (27, 29 stycznia)

Por. C. J. Hayes, The Historical Evolution of Modern Nationalism, Nowy Jork 1931; E. Khedourie, Nationalism, Londyn 1960; F. Ponteił, L‘eveil des nationalites et le mouvement liberale 1815—48, Paryż 1960; A. D. Smith, Theories of Nationalism, Londyn 1971. Najbardziej przystępnym wprowadzeniem do kwestii polskiego nacjonalizmu napisanym w języku angielskim jest praca Petera Brocka, Polish Nationalism, w: Nationalism in Eastern Europe, wyd. P. Sugar, I. Lederer, Seattle 1969, s. 310—372. Patrz także K. Symmons-Symonolewicz, Nationalist Movements: a comparative view, Meadwill, Pa., 1970. Esej Lorda Actona O narodowości (1862), w którym autor twierdzi, że współczesny nacjonalizm zaczął się od rozbiorów Polski, zamieszczony jest w jego History of Freedom and other essays , Londyn 1907. Por. także G. E. Fasnacht, Lord Acton on Nationality and Socialism, Londyn 1949.

Tekst oryginału Norman Davies ukończył w 1979 r., pierwsze wydanie w języku angielskim ukazało się w r. 1981 (przyp. tłum.).

Helmuth von Moltke, Poland, a historical sketch, Londyn 1855; J. H. Sutherland Edwards, The Polish Captivity: an account of the present position of the Poles, Londyn 1863, t. l, 2; Georg Brandes, Poland: a study ofthe country, people and literature, Londyn 1903.

Adam Mickiewicz, Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego, opr. Z. Dokumo, Warszawa 1982, s. 211 inn.

Kazimierz Brodziński, Na dzień Zmartwychwstania Pańskiego r. 1831, w: Poezje, Wrocław 1959, s.239.

W sprawie wyników najnowszych badań w tym zakresie patrz H. Seton—Watson, Nations and states, Londyn 1977; ze źródeł polskich: J. Wiatr, Naród i państwo. Warszawa 1973.

Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Księga I, w. l.

Patrz S. Kieniewicz, Rozwój polskiej świadomości narodowej w XIX wieku, w: Pamiętnik X Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Lublinie 17—21 września 1968 r.: Referaty, Warszawa 8,s. 259—270.

Patrz R. F. Leslie, The Polish Question, Stowarzyszenie Historyków, Londyn 1964, wraz z bibliografią; M. Handelsman, Sprawa polska w XIX wieku, w: Dzieje polityczne i społeczne XIX wieku, wyd. E. Driault, G. Monod, Warszawa 1916, s. 521—568. Nieco uwagi poświęcają sprawom międzynarodowym autorzy dwóch standardowych prac na temat historii XIX wieku: M. Kukieł, Dzieje Polski porozbiorowe, 1795—1921, Londyn 1961, oraz P. Wandycz, The Lands of Partitioned Poland, 1795—1918, Seattle 1975. Patrz także H. Fraenkel, Poland: the Struggle for Power 1772—1939, Londyn 1946.

Patrz W. H. Zawadzki, Prince Adam Czartoryski and Napoleonie France, 1801—1805: a study in political attitudes, „Historical Journal”, XVIII (1975), nr 2, s. 245—277.

P. Wandycz, The Benes—Sikorski Agreement, „Central European Federalist”, I (1953). Patrz niżej, przyp. 51, rozdz. XX, s. 945 .

Pieśń — z cytowanym tu tekstem — jest hymnem narodowym od zamachu Piłsudskiego w 1926 r. J. Willaume, Jeszcze Polska, w: Godło, Barwy i Hymn Rzeczypospolitej: Zarys dziejów, wyd. S. Russocki, S. K. Kuczynski et al.. Warszawa 1970, s. 231—314.

J. Dąbrowski, Polacy w Anglii i o Anglii, Kraków 1962, s. 188.

Poezja barska, wyd. K. Kolbuszewski, Biblioteka Narodowa, seria I, nr 108, Kraków 1928, s. 45-46. Patrz także J. Maciejewski, Literatura barska, w: Przemiany tradycji barskiej: studia, Kraków 1972.

Hymn „Boże, coś Polskę” został skomponowany w 1816 r. przez księdza Alojzego Felińskiego (1771—1820) jako Hymn na rocznicę ogłoszenia Królestwa Polskiego, a następnie nieco zmodyfikowany. W latach 1918—39, i ponownie po roku 1945, na oficjalne żądanie władz ostatni wiersz został zmieniony na: „Ojczyznę wolną pobłogosław. Panie!” Wielu ludzi jednak nadal trzymało się dawnej tradycyjnej wersji. Alojzy Feliński, Hymn na rocznicę ogłoszenia Królestwa Polskiego: z woli Naczelnego Wodza Wojsku Polskiemu do śpiewu poddany, w: Z głębokości… Antologia polskiej modlitwy poetyckiej, oprać. A. Jastrzębski, A. Podsiad, Warszawa 1974, s. 254—255.

P. Brock, Polish Nationalism, op. cit., s. 337—338.

Z. Klemensiewicz, Historia języka polskiego. Warszawa 1974, s. 797, zwłaszcza część III: Doba nowopolska. Patrz także A. P. Coleman, Language as a factor in Polish Nationalism, „Slavonic and East European Review”, XIII (1934), nr 37, s. 155—172.

Z ogólnych przeglądów literatury polskiej XIX wieku należy wymienić pracę Juliana Krzyżanowskiego Dzieje literatury polskiej. Warszawa 1969; z prac w języku angielskim: Manfred Kridl, Survey of Polish Literature and Culture, Haga 1956, i Czesław Miłosz, A History of Polish Literature, Londyn 1969.

C. Backvis, Polish Tradition and the Concept of History, „Polish Review”, VI (1961), s. 125; M. Janion, M. Żmigrodzka, Romantyzm i historia. Warszawa 1978.

M. Czapska, Franciszek Xawery Duchiński, w: Polski słownik biograficzny, Kraków 1946, t. 5, s. 441 —443; F. Duchiński, Peuples aryas et tourans, Paryż 1864; por. także H. Paszkiewicz, Are the Russians Slavs?, „Antemurale” XIV (1970), s. 59—84.

A. Pawiński P. A., W sprawie narodowości Kopernika, Warszawa 1873. Por. I. Polkowski, Żywot Kopernika, Gniezno 1873, i L. Prowe, Nicolaus Coppernicus, Beriin—Lipsk 1883.

Patrz Frederic Chopin, wyd. A. Walker, Londyn 1966.

S, Kieniewicz, La pensée de Mazzini et le mouvement national slave, w. Atti del Convegno: Mazzini et l‘Europa, Rzym 1974, s. 109—123; A. Lewak, Ideologia polskiego romantyzmu politycznego a Mazzini, Warszawa 1934, przedruk w: „Przegląd Historyczny”, XXXVII (1948), s.311—321.

Np. W. Kuhne, Graf August Cieszkowski: ein Schüler Hegels und des deutschen Geistes, Lipsk 1938

Lojalizm, Powstanie i Ugoda to określenia specyficznie polskie, których nie można oddzielać od ich specyficznego polskiego kontekstu. Polski Lojalizm ma coś wspólnego z Lojalizmem Amerykańskim Epoki Rewolucyjnej, a także z Lojalizmem Irlandzkim, nie jest jednak lojalizmem w tym sensie, w jakim się ten termin powszechnie rozumie w Anglii. Polskie pojęcie Powstania bywało często utożsamiane z pojęciem politycznej „Rewolucji”, ale pojawienie się pod koniec dziewiętnastego stulecia rewolucjonistów społecznych, którzy zdecydowanie występowali przeciwko idei powstań narodowych, odebrało temu porównaniu wszelką zasadność. „Ugoda” pojawia się często w znaczeniu: „Realizm” lub „Kompromis”. Słowo to pochodzi od czasownika „ugodzić się”, czyli dosłownie: „ubić interes”.