Невядома: Славацкая надзея: досвед дэмакратычных трансфармацый

2. Орган, які аб’яднаў прадстаўнікоў усіх сур’ёзных славацкіх палітычных плыняў. Першая спроба заснавання СНР адносіцца да 1914 г., аднак з прычыны ваенных падзей гэта скончылася няўдачай. Паўторна СНР канстытуцыявалася ў верасні—кастрычніку 1918 г. у часе распаду Аўстра-Венгрыі. Канчаткова яна была ўсталявана 30 кастрычніка 1918 г. з прыняццём Марцінскай дэкларацыі, пасярэдніцтвам якой славацкае прадстаўніцтва апелявала да чэхаславацкай дзяржаўнасці. У студзені 1919 г. у рамках пабудовы унітарнай Чэхаславакіі СНР была распушчана.

3. Найвышшы орган, які яднаў самыя значныя плыні антыфашысцкага супраціву. СНР заснавана на аснове т.зв. Каляднай дамовы (студзень 1943 г.). Пры яе стварэнні стаялі камуністы, сацыял-дэмакраты, прадстаўнікі даваеннай аграрнай партыі, Славацкай нацыянальнай партыі і іншых грамадскіх арганізацый. СНР каардынавала палітыную падрыхтоўку Славацкага нацыянальнага паўстання, падчас якога ўзяла на сябе абавязкі найвышшага заканадаўчага, прадстаўнічага і выканаўчага органа на тэрыторыі, ахопленай паўстаннем, паасобнымі ведамствамі кіравалі прызначаныя ёю ўпаўнаважаныя асобы.

4. Найвышшы заканадаўчы орган Славакіі пасля 1945 г. — СНР — прызначыла Сход упаўнаважаных выканаўчым органам. Паўнамоцтвы СНР былі абмежаваны пасля 1948 г. Пасля дзяржаўна-прававых змен 1960 г., калі быў скасаваны Сход упаўнаважаных, адыгрывала толькі сімвалічную ролю. Паўнамоцтвы СНР павялічыліся ў выніку федэралізацыі Чэхаславакіі (1968), калі ўтварыліся ўрад Славацкай сацыялістычнай рэспублікі і аналагічны орган у Чэхіі. На падставе канстытуцыі СР 1 кастрычніка 1992 г. яна была перайменавана ў Нацыянальную раду Славацкай Рэспублікі.

Славацкае нацыянальнае паўстанне (1944 г.)— узброенае паўстанне часткі славацкіх вайсковых падраздзяленняў і партызан супраць нацысцкай Германіі. Мэтай яго былі зрын аўтарытарнага рэжыму Ёзафа Цісы, аднаўленне дэмакратычнай Чэхаславакіі і пераход Славакіі на бок дзяржаў-пераможцаў у Другой усясветнай вайне. Цэнтрам паўстання была Банская Быстрыца. Палітычную падрыхтоўку паўстання ажыццяўляла Славацкая нацыянальная рада, якая аб’ядноўвала большасць удзельнікаў антыфашысцкага супраціву, ваенны бок каардынавала Цэнтральнае ваеннае бюро, у склад якога ўваходзілі некаторыя высокапастаўленыя афіцэры на чале з падпалкоўнікам Янам Гольянам. Яшчэ адным кампанентам былі партызанскія аддзелы, у якіх удзельнічалі айчынныя антыфашысты, савецкія ўцекачы з нямецкіх канцэнтрацыйных лагераў і лагераў для ваеннапалонных, а пазней і савецкія ды чэхаславацкія дэсантнікі. Паўстанне выбухнула 29 жніўня 1944 г. у той момант, калі ўсходні фронт наблізіўся да межаў Славакіі і нямецкія войскі пачалі займаць яе тэрыторыю.

Праз два месяцы паўстанне было задушана, а паўстанцкія аддзелы стаіліся ў гарах і перайшлі да партызанкі. Паўстанцкія аддзелы абвясцілі сябе складовай часткай чэхаславацкага войска, але вырашальную сілу на тэрыторыі, ахопленай паўстаннем, мелі Славацкая нацыянальная рада і яе выканаўчы орган — упаўнаважаныя. Такім чынам паўстанне прадвызначыла будучае паваеннае ўладкаванне Чэхаславакіі, у якой Славакія атрымала абмежаваную аўтаномію, увасобленую менавіта ў існаванні т.зв. славацкіх нацыянальных органаў (Славацкай нацыянальнай рады як заканадаўчага органа і Сходу ўпаўнаважаных як выканаўчага органа). Падчас паўстання ў значнай ступені сфармавалася й будучая партыйная сістэма, якая ў Славакіі існавала ў 1945—1948 гг. Дамінантную ролю ў ёй адыгрывалі КПС, якая праглынула й большасць сацыял-дэмакратаў, а таксама т.зв. грамадзянскі блок, што аб’ядноўваў прадстаўнікоў даваенных правых партый. З яго выйшла Дэмакратычная партыя (1944—1948). Славацкае нацыянальнае паўстанне сталася апагеем у працэсе распаду аўтарытарнага рэжыму славацкай дзяржавы, якая пасля жніўня 1944 г. у поўнай ступені зрабілася васалам нацысцкай Германіі.

Усталяванне манапольнай улады КПЧ (люты 1948 г.)— апагей унутрыпалітычных канфліктаў у Чэхаславакіі, на што паўплывалі пачатак г.зв. халоднай вайны і распад антыгітлераўскай кааліцыі. Пасля часткова свабодных выбараў 1946 г. усталяваўся кааліцыйны ўрад камуністаў і дэмакратычных сіл. Усё большыя супярэчнасці ў поглядах на далейшае развіццё Славакіі паміж КПЧ, якая мела дамінантнае становішча, і некамуністычнымі партыямі ўвосень 1947 г. прывялі да сфабрыкаваных абвінавачанняў у антыдзяржаўнай змове ў Славакіі. На іх аснове былі арыштаваны прадстаўнікі каталіцкага крыла Дэмакратычнай партыі Ян Кемпны і Мілаш Бугар. У выніку канфлікту Дэмакратычная партыя насуперак перамозе ў выбарах (у 1946 г. у Славакіі яна атрымала больш за 60% галасоў) страціла большасць у Сходзе ўпаўнаважаных. З эскалацыі канфлікту паміж КПЧ і некамуністычнымі сіламі вынікла ў лютым 1948 г. адстаўка некамуністычных міністраў, якую прэзідэнт Эдвард Бенэш пад націскам КПЧ быў змушаны прыняць. Вынікам сталася ўсталяванне камуністычнага таталітарнага рэжыму, які ў Чэхаславакіі, з выключэннем рэформавай спробы 1968 г., утрымаўся ажно да лістапада 1989 г.