Пётр Вяжэвіч - Дзённік пасольства да цара Міхаіла Фёдаравіча ад караля і вялікага князя Уладзіслава IV

Пасля святой літургіі ў яго міласці пана Сапегі адбылося снеданне, на якім прысутнічалі пан Песачынскі, пан Вяжэвіч і царскія прыставы. Падчас сняданку шмат гутарылі. Паслы пілі за здароўе караля і маскоўскага цара. Затым прыставы прамаўлялі тосты за здароўе манархаў.

Калі пан Песачынскі выпіваў за здароўе старэйшага прыстава Філона, ён казаў пра неабходнасць вечнага міру і ў заключэнне, разам са словамі падзякі, прамовіў:

— Калі свет здохне, то і лес засохне!

Прыстаў у адказ распавёў аб бязмежнасці царскіх уладанняў:

— У нашага гаспадара, яго царскай вялікасці, ёсць зямля, у якой водзіцца шмат усялякіх звяроў і белых мядзведзяў. У той зямлі ў кастрычніку пачынаецца ноч, якая доўжыцца да паловы лютага. У той зямлі людзі не жывуць. Яны бываюць там альбо праездам, альбо з нейкай мэтай. Прыязджаюць туды ў канцы лютага і да кастрычніка там жывуць, а затым назад вяртаюцца.

Потым прыставы з добрым настроем сышлі. Віно ўсё ўпарадкавала. Не лаяліся, як было ў пачатку.

Пасля сняданку паслы адправіліся ў дарогу. Праехалі 4 мілі. Начлег прыйшоўся на Мажайск.

Як і ў Вязьме, тут, у Мажайску, прыставы не жадалі пускаць нас у горад. Яны прапанавалі нам начлег у заняпалым прадмесці. Там не было нават добрых чорных хат, а пра белыя хаты — і чуць не чулі! Такім мізэрным было іх існаванне!

12 у панядзелак. На ноч прыставы праводзілі нас у вёску Алексіна. Там усяго восем хацін. Праехалі чатыры мілі. Дарога была вельмі дрэннай. Вёска знаходзілася ў мілі ад галоўнай дарогі, таму давялося звярнуць убок. Большая частка двара пана Сапегі ўлегцы адправілася ў Кубінск.

Пан Вяжэвіч прыйшоў наведаць пана Песачынскага. Затым Вяжэвіч запрасіў туды прыставаў.

Пан Аляксандр Песачынскі паведаміў прыставам:

— Мы маем распараджэнне нашага караля, таму павінны неадкладна ехаць да вашага ўладара. Мы, выконваючы волю нашага манарха, гатовыя птушкамі паляцець у сталіцу. Але вы нам чыніце ўсякія перашкоды, на начлег адпраўляеце далёка ў бок ад гасцінца. Калі вы робіце з намі так па сваім меркаванні, то тэрмінова паведаміце пра гэта вашаму цару. Калі ж вы выконваеце загад думных баяраў, тэрмінова напішыце ім, каб яны не стваралі непатрэбных перашкод на шляху пасольства.

Прыставы паабяцалі напісаць. Нашы людзі пазней бачылі, што прыставы і на самай справе пісалі думным баярам пра нашу заклапочанасць.

13 у аўторак. Начлег прыйшоўся на Кубінск. Праехалі 4 мілі. У Кубінску налічвалася каля 60 хацін.

Мы раней шмат чулі аб пакаранні парушальнікаў закона ў Маскоўскім княстве. Тут жа мы змаглі на свае вочы ўбачыць, як сурова караюць злачынцаў. У той галодны час у іх было прынята рашэнне аб закрыцці ўсіх шынкоў. Усім і ва ўсіх месцах забаранялася гнаць гарэлку і варыць піва. Нашы купцы везлі ў Маскву гарэлку на продаж. Маскоўскія людзі гатовыя былі пераплачваць за яе і без усялякай меры піць з нашымі возчыкамі. З-за гарэлкі вясковыя халопы ўчынялі крывавыя бойкі. Яны збівалі адзін аднаго палкамі, дугамі, аглоблямі, пугамі. Біліся, хто чым мог.

Убачыўшы бясчынства, прыставы загадалі стральцам схапіць задзір. Ім прызначылі па некалькі дзясяткаў удараў бізуном. Калі задзір збівалі, іх па чарзе паварочвалі на чатыры бакі свету. Аднак, устаўшы з зямлі, халопы дзякавалі за ласку і мірна адыходзілі, нібы нікому нічога дрэннага не зрабілі.

Прыставы прыйшлі да пана Сапегі і папрасілі, каб ён загадаў купцам не прадаваць больш гарэлкі. Яго міласць пан Сапега загадаў старэйшаму слузе спыніць продаж гарэлкі.

Прыставы таксама папрасілі пана Сапегу, каб ім далі спіс дваран, слуг, маладых людзей і ўсяго складу пасольства, каб адправіць яго думным баярам для азнаямлення. Думныя баяры жадалі ведаць, колькі з пасольствам едзе ўсіх людзей

і якіх саслоўяў. Неўзабаве прыставы атрымалі падрабязны спіс усіх удзельнікаў пасольскай місіі. Прыставы адразу ж адправілі спіс у сталіцу.

14 у сераду. Начавалі ў Вязёмах. Праехалі 4 мілі. Хацін там каля 70. Туды прыставам прыйшла грамата ад цара і думных баяраў. У ёй гаварылася, каб мы да пятніцы былі ў сталіцы. Прыставы прыйшлі да паслоў і паведамілі ім гэтую прыемную навіну.

15 у чацвер. Начавалі ў Тушына. Па словах прыставаў, праехалі 6 міль, а на самай справе, больш за 10. Дарога была дрэнная, узгорыстая. Мы тройчы пераязджалі Маскву-раку. Мабыць, нам хацелі паказаць вёскі, што раскінуліся па берагах ракі. Да гэтага часу мы ехалі пустынным шляхам. Тут мы ўбачылі добра ўладкаваныя паселішчы.

16 у пятніцу. Да паслоў прыехаў баярын са сталіцы. Ён паведаміў, што цар выслаў насустрач паслам князя Міхаіла Казлоўскага і Грыгорыя Гарыхвостава з таварышамі. Яны павінны былі сустрэць паслоў у пяці мілях ад Масквы.