Пётр Вяжэвіч - Дзённік пасольства да цара Міхаіла Фёдаравіча ад караля і вялікага князя Уладзіслава IV

Мы хочам заўсёды бачыць паміж нашымі вялікімі васпанамі брацкую дружбу і любоў, больш чым паміж іншымі васпанамі!

А вам, вялікім паслам, жадаем усякага дабра!»

Даведаўшыся пра дакладны час свайго візіту да цара, іх міласці паны паслы, прапанавалі для абгаварэння з думнымі баярамі пункты, якія ніжэй апісаны.

1. Каб цар, пытаючыся пра здароўе караля яго міласці, устаў і шапку зняў.

2. Каб самі іх міласці паслы і іх людзі, падчас знаходжання ў цара і яго прывітання, мелі пры сабе збоку зброю.

3. Каб у момант запытання пра здароўе караля яго міласці, паслы перад царом не ўставалі і каб мелі на чым сядзець.

4. Каб з коней іх міласці паны паслы там злазілі, дзе раней злазілі паслы слаўнай памяці яго міласці, пана Льва Сапегі, ваяводы віленскага, гетмана Вялікага Княства Літоўскага, а таксама іншыя, што былі пасламі перад яго міласцю.

З тым прыставы ад’ехалі да замка.

Калі вярнуліся з замка, пайшлі да іх міласці паноў паслоў.

Ад імя думных баяраў да іх міласці паноў паслоў прамаўляў князь Казлоўскі:

— Першы ваш, вялікіх паслоў, быў артыкул аб тым, каб царская вялікасць устаў, пытаючыся пра здароўе каралеўскай вялікасці. І на тое вам, вялікім паслам, адказ. Вялікі гасудар наш, яго царская вялікасць у той момант сядзець будзе ў вянцы, гэта значыць, у кароне, паводле ранейшага звычаю. Карону нельга здымаць з галавы. Так у валадароў нашых вядзецца. Вас царская вялікасць будзе пытацца стоячы.

На другі артыкул адказ. Даўно ў Маскоўскай дзяржаве павялося, вялікім паслам ад вялікіх васпанаў каралёў польскіх і вялікіх князёў літоўскіх і ад іншых вялікіх васпаноў бываць каля царскай вялікасці без зброі. І сёння немагчыма змяніць ранейшых звычаяў.

На трэці артыкул адказ. Вялікі гасудар наш, яго царская вялікасць, слухаючы ваша пасольства, толькі сам можа праявіць ветласць да вас, і, аказваючы вам асаблівы гонар, можа загадаць вам сядзець.

А з коней вашых там злазце, дзе заўсёды вашы ранейшыя паслы злазілі, і твой бацюшка, Казімір Львовіч Сапега.

Выслухаўшы гэткія іх адказы, паны паслы доўга з імі гутарылі, асабліва адносна зняцця шабель.

Яго міласць пан камянецкі сказаў:

— Калі ў нас нехта забірае зброю з пояса, нібы рабро з боку дастае, бо гэта ёсць наш гонар. Сапраўды, раней нашы паслы бывалі ў вашых гаспадароў без зброі, але на той час нашы гаспадары не былі ў такой узаемнай міласці, як цяпер. На гэты час кароль яго міласць, пан наш міласцівы, хоча жыць з вашым гаспадаром у брацтве і праз нас яго хоча ў тым запэўніць. Слушна было б, каб нашы шаблі былі пры нас, як знак прыязнасці нашага гаспадара да вашага, а таксама як сімвал нашай гатоўнасці ў момант патрэбы аказаць дапамогу вашаму гаспадару.

На тое настойлівае патрабаванне паслы атрымалі катэгарычную адмову:

— Нельга вам, вялікім паслам, каля царскай вялікасці з шаблямі быць. Так было паводле ранейшых звычаяў, гэтак і зараз будзе.

Яго міласць пан ваяводзіч віленскі сказаў ім:

— Калі ваш гаспадар учыніць нам такую знявагу, то аніякім чынам і аніякай узнагародай потым нам таго не верне. Нават найвялікшай ласкай сваёй да нас. Гэта гонар наш, бо шабляй наш народ здабываў вольнасці свае. Шабляй абараняем годнасць яго міласці караля, пана нашага, а таксама годнасць тых гаспадароў, якія знаходзяцца з нашым каралём у сяброўстве і брацкай любові. Данясіце нашы словы думным баярам, братам нашым, каб яны пазбаўленнем нас шабель не выказвалі нечуванай для нас знявагі.

Адказаўшы прыставам, іх міласці паны паслы накіраваліся да сваіх харомаў.

Увечары прыставы прыйшлі ад думных баяраў з такой рэзалюцыяй:

— Перадалі мы вашу, вялікіх паслоў, прамову думным баярам, каб вам дазволена было знаходзіцца каля царскай вялікасці на пасольстве з шаблямі. І загадалі вам даць адказ, што і вам самім, і вашым дваранам, і нікому іншаму з вашых людзей нельга быць з шаблямі. Бо так павялося ў Маскоўскай дзяржаве.

Іх міласці паны паслы адказалі:

— У такім разе мы раніцай не паедзем, бо вы нам, паслам, не аказваеце належнага гонару, не прымаеце зусім слушных думак.

Маскавіты адказалі:

— Калі вы, вялікія паслы, заўтра не жадаеце бачыць царскіх годных вачэй, кажыце апошняе слова, а мы баяраў аб тым апавясцім.

Яго міласць пан ваяводзіч віленскі адказаў:

— Мы хочам быць у вашага цара, калі нам не будзеце забараняць таго, што мы патрабуем.

Але намарна іх міласці паны паслы шпурлялі гарох аб сценку. Бо прыставы з чым прыйшлі, з тым і адышлі.