Пётр Вяжэвіч - Дзённік пасольства да цара Міхаіла Фёдаравіча ад караля і вялікага князя Уладзіслава IV

Цар сядзеў на троне, майстэрскай разьбяной працы, які быў размаляваны золатам. Манарх быў апрануты ў багатае адзенне, аздобленае дарагім жэмчугам і каштоўнымі камянямі. У правай руцэ ён трымаў скіпетр. На галаве ў цара ўзвышаўся вянок, гэта значыць, высокая карона. Яблык ляжаў каля цара.

Да трона вялі чатыры вялікія прыступкі, якія цягнуліся вакол усёй палаты. Яшчэ тры маленькія прыступкі знаходзіліся вышэй. Па іх трэба было ўсходзіць непасрэдна да трона, пераадолеўшы спачатку вялікія прыступкі.

Перад царом, у непасрэднай блізкасці ад яго, знаходзіліся чатыры маладыя целаахоўнікі (custodies corporis). Яны былі ў белых дамаставых накідках, падшытых гарнастаямі, а таксама ў шламовых шлыках з рысі. Кожны з іх быў накрыж перапаясаны залатымі ланцугамі. На рамянях яны трымалі барты, апраўленыя ў залацістае срэбра.

Увайшоўшы ў Гранавітую палату, іх міласці паны паслы спыніліся ў некалькіх кроках ад трона. Яны знялі галаўныя ўборы.

Першым пачаў прамаўляць пан Аляксандр Песачынскі, камянецкі кашталян. Ён зрабіў наступную прамову:

— Божай ласкай найяснейшы і вялікі гаспадар Уладзіслаў Чацвёрты, кароль польскі, вялікі князь літоўскі, рускі, прускі, жамойцкі, мазавецкі, кіеўскі, валынскі, падольскі, смаленскі, падляшскі, чарнігаўскі, полацкі, віцебскі, мсціслаўскі, інфлянцкі, эстонскі і іншых, а таксама шведскі, гоцкі і вандальскі дзедзічны кароль, князь фінляндскі і іншых яго каралеўская міласць. Табе, вялікаму ўладару, цару і вялікаму князю Міхаілу Фёдаравічу, усяе Русі самадзержцу, уладзімірскаму, маскоўскаму, наўгародскаму, цару казанскаму, цару астраханскаму, цару сібірскаму, гаспадару пскоўскаму і вялікаму князю цвярскому, югорскаму, пермскаму, вяцкаму, балгарскаму і іншых; гаспадару і вялікаму князю Ноўгарада, Нізоўской зямлі, разанскаму, растоўскаму, яраслаўскаму, белазерскаму, удорскаму, абдорскаму, кандзійскаму і Северскага боку; уладару і гаспадару Іверскай зямлі, карталінскіх, грузінскіх цароў і Кабардзінскай зямлі, чаркаскіх і горскіх князёў і іншых многіх дзяржаў гаспадара і ўладальніка, тваёй царскай вялікасці, брату свайму, добрага здароўя, добрых думак і прыязнасці ва ўсіх добрых справах сардэчна жадае і перадае праз нас, вялікіх паслоў.

Першы прыём у цара.

25 (лютага) у панядзелак. Цар устаў з трона, але кароны з галавы не зняў. Ён спытаў пра здароўе караля яго міласці наступнымі словамі:

— Брат наш, Уладзіслаў кароль, ці здаровы?

Яго міласць пан Песачынскі адказваў:

— Божай ласкай кароль наш на Польскім каралеўстве і іншых гаспадарствах шчасліва пануе. У добрым здароўі ён адправіўся ў горад Гданьск.

Затым іх міласці паслы ўтрох надзелі назад галаўныя ўборы.

Пан Песачынскі, камянецкі кашталян, зноў пачаў гаварыць. Але ён вымавіў толькі некалькі слоў, як яго перапыніў пячатнік Іван Тарасавіч Грамацін. Ён не дазваляў гаварыць далей, пакуль іх міласці паслы не здымуць галаўных убораў.

Пан Песачынскі адказваў яму:

— Я ўмею шанаваць яго царскую вялікасць. Мы здымалі шапкі, калі пералічвалі яго тытулы. Але цяпер іх не знімем, паколькі я надзелены годнасцю нашага караля. Хоць я паважаю яго царскую вялікасць, як брата нашага караля. Але не больш і не шырэй.

Пячатнік Іван Грамацін адказаў на словы пана Песачынскага наступным чынам:

— Тым і царскую вялікасць, гаспадара нашага, і свайго гаспадара не паважаеце. Бо вы ад асобы вашага гаспадара да асобы нашага вялікага гаспадара кажаце.

Адказваў яму пан Песачынскі:

— Калі б я ад свайго імя і са сваімі патрэбамі прыехаў да яго царскай вялікасці, я б не толькі шапку зняў, але і размаўляў бы з вашым гаспадаром на адлегласці. Але, будучы вялікім паслом такога вялікага гаспадара, інакш не магу паступаць.

Пячатнік Іван Грамацін сказаў:

— Бывалі мы і іншыя нашы паслы не адзін раз у Літве. Мы ведаем, як старанна аберагаюць гонар вашага гаспадара: звяртаюцца да яго, зняўшы галаўныя ўборы. Такім жа чынам і тут трэба паступаць. Тут, у нашага вялікага гаспадара, яго царскай вялікасці, бываюць паслы цара рымскага, турэцкага, нямецкія, ангельскія, персідскія і іншых навакольных гаспадароў паслы. Яны, заўсёды зняўшы шапкі, звяртаюцца да яго царскай вялікасці. Ды і твой бацька, Казімір Львовіч, не аднойчы бываў тут паслом і перад ранейшымі царамі, светлай памяці, шапкі на галаву ніколі не клаў. Ён добра ведаў, як трэба спраўляць пасольства. І Збароўскі, і Міхайла Гарабурда, і іншыя ранейшыя паслы тут бывалі, а такой ганьбы нашым гаспадарам не чынілі.