Міхаіл Галдзянкоў - Забытая Першая сусветная вайна

Напэўна, мала каго здзіўлю паведмленнем аб тым, што з краін Антанты расійскія войскі ў гэтай кровапралітнай вайне панеслі, як гэта было і ў іншых войнах, самыя вялікія страты. Амаль 2 мільёны (дакладную лічбу да гэтай пары ніхто не называе) салдат і афіцэраў загінула на франтах і сканала ад ран і хваробаў. Столькі ж — 2 мільёны — страціла толькі Германія, якая, у адрозненні ад Расіі, ваявала на двух франтах.

Страты мірнага насельніцтва зноў жа самымі вялікімі былі ў Расіі — больш за мільён загінулых (1 070 000 чалавек). Дакладней, нават не ў Расіі, а ў яе заходніх калоніях: Беларусі, Прыбалтыкі і Украіне з Польшчай.

Нягледзячы на тое, як адзначыў гісторык С. У. Волкаў, што «ў той вайне рускія генералы не завальвалі ворага, як сталінскія маршалы праз 30 год, трупамі сваіх салдатаў» страты ўсё адно аказаліся катастрафічнымі: Расія згубіла на сваім фронце бóльшую колькасць асабовага склада, чым ўзятыя разам Германія, Аўстра-Венгрыя і Турцыя, якія ў суме на расійскім фронце страцілі 905 000 салдат і афіцэраў. Волкаў піша:

Нават з улікам значных санітарных страт і тых, хто памёр у палоне, агульныя страты для Расіі былі значна менш адчувальнымі, чым для іншых краін…

Вось гэта цынізм! Канечне, у Расіі людзей шмат, не шкада, два мільёны выбыўшых ніхто асабліва ў Санкт-Пецярбургу ці Крамлі не адчуе. Волкаву павінна быць сорамна за такія словы! Ваюючы ж супраць Расіі удвая меншымі за расійскую армію сіламі, ворагі панеслі амаль удвая меншыя страты! Так, гэтая вайна была не такая, як Другая сусветная, без халакостаў, масавага вынішчэння мірнага насельніцтва, без канцлагераў і дывановых бомбавых налётаў на гарады. Гэта была вайна па правілах, вайна армій, таму і не было такой велізарнай колькасці ахвяр, як у апошняй вайне з гітлераўскай Германіяй. Але расійцы ў той бясслаўнай для іх вайне (як і ў папярэдніх), да агульнага сораму, так і не выказалі павагі не тое што да ворага, але нават да ўласных салдат — мільён загінулых? Не шкада, лічыць Волкаў, набярэм яшчэ! Да таго ж, гісторык неяк зусім забыў аб трох мільёнах палонных у тыле ворага. Атрымліваецца, што расійская армія, пачаўшы вайну ў 1914 годзе, завяршыла яе ў цалкам абноўленым складзе. І, выходзіць, не пяць мільёнаў салдат і афіцэраў прайшлі праз яе, але значна болей.

На тэму забыцця Першай сусветнай вайны ў расійскай гістарыяграфіі добра выказаўся пісьменнік Міхаіл Велер:

Ва ўсіх краінах і ва ўсе часы прыстойныя людзі ўмелі паважаць сваіх ворагаў, калі ў ворагаў была мужнасць, перакананасць, храбрасць і шчырасць. Ахвяры грамадзянскай вайны з абодвух бакоў шануюцца ў Іспаніі і Амерыцы, а ў нас да гэтай пары і блізка няма ніякага нацыянальнага прымірэння. У некаторых савецкіх кнігах аб гістарычных войнах ёсць эпізоды: рускі герой — ваяр, волат, храбрэц гіне ў няроўным баі за сваю радзіму, і яго ворагі аддаюць даніну мужнасці палеглага салдата. У ніводнай рускай кнізе няма адваротнай сітуацыі: каб рускія воіны аддавалі даніну павагі свайму ворагу. Заўжды толькі ў адзін бок.

Гэта тое, што ёсць у англічан, немцаў, французаў, італьянцаў, гішпанцаў, амерыканцаў, а ў рускіх ніколі не было.

Няздольнасць аддаваць даніну павагі ворагу кажа аб гаротнай халопскай гісторыі, аб несправядлівым успрыняцці свету ўвогуле і крыху аб халопскай зулускай маралі: калі мяне б’юць — гэта кепска, калі я б’ю — гэта добра. Я б назваў гэта маральнай няспеласцю народа, якая заўжды звязана з недахопам павагі да ўласнай гісторыі і недастатковым яе веданнем.

Існуе ўстойлівы міф аб тым, што арганізаваныя воінскія фармаванні Заходняй Украіны пачалі ўтварацца толькі пасля прыхода немцаў у 1941 годзе. Але, на самой справе, пачалося ўсё яшчэ ў 1914 годзе, калі ўлады Аўстра-Венгрыі ўтварылі з карпацкіх русінаў, якія ў той час пражывалі на тэрыторыі імперыі Габсбургаў, Украінскіх сечавых стральцоў (УСС, «усỳсы», па-украінску Українські Січові Стрільці). Гэта фармаванне таксама называлі Украінскім добраахвотніцкім легіёнам.

Пазней, пасля кастрычніцкай рэвалюцыі, ён увайшоў у склад утворанай з так званых кіеўскіх сечавых стральцоў (знаходзіўшыхся ў расійскім палоне «усусаў») Галіцкай арміі Заходне-Украінскай Народнай Рэспублікі.

У аснове УСС ляжалі галіцкія ваенізаваныя арганізацыі «Сокал», «Пласт» і некаторыя іншыя. 18 сакавіка 1913 года гэтыя арганізацыі ўвайшлі ў стралецкае Таварыства — Сечавыя стральцы. Да яго таксама далучыліся іншыя таварыствы з правінцыі. Першым кіраўніком Сечавых стральцоў стаў львоўскі адвакат У. Старасольскі, а яго намеснікам — Дз. Катамай, які пазней узначаліў арганізацыю.