Лявон Крывічанін - Беларусізацыя пад №...

1919 год. Восень. «Ну и времена». Прадаў пінжак з бліскучымі гузікамі, а купіў тры фунты хлеба ды кусок цукру-рафінаду ў прыдачу. Трэба шукаць працу, пакуль што якое… Бо ўсё роўна…

Дзе гэта калі хто бачыў? Ды нічога з гэтага…

1920 год. Восень. Сыра, гразка. Вязу грамафон у вёску, памяняю на хлеб… Эх, ты, яблычка — ды краснабокае… Цьфу! Ну й што гэта за жыцьцё, ну й што гэта за праца?

Дзе гэта калі хто бачыў? Ды нічога…

1921 год. Восень. Холадна ў шынялі, а бацінкі арараўскія, трасца ім у бок, ня любяць нашага клімату. Грэюся ў сталоўцы. Разам з камісарам ем зацірку, гавару аб сусьветнай рэвалюцыі, і ўсё роўна есьці хочацца… Не, так далей нічога ня будзе. Займаю восем пасадаў, трэба яшчэ пару дастаць. Бо ўсё роўна…

Дзе гэта калі хто бачыў?

1922 год. Восень. Сыра, ды ня холадна. Новы вецер павеяў, трошкі мякчэйшы. Я нясу на рынак мяшок грошы, куплю хлеба, а можа й на фунт сала хопіць.

А ўсё-ж ткі цяжка: мяшок карак цісьне, хоць і мяккія грошы.

Дзе гэта калі хто?

1923 год. Восень. Холадна, але ня мне. Я сабе купіў новае паліто. Кажуць, нейкае сьвята йдзе, трэба есьці купіць хоць на чырвончык. Эх, выпіць-бы…

Дзе гэта калі?

1924 год. Восень. Сыра, а мне й мора па калені. І жывот у мяне — во! Дай бог кожнаму..

Чаго-б тут такога зьесьці? Мяса надаела, булка — таксама. Вінца-б выпіць ды ікрой зярністай закусіць, як гэта было калісь…

А цяпер?

Дзе гэта?

1925 год. Восень, ня сыра й ня холадна, і жыць можна.…Купіў к сьвяту новую пару ды жонцы сукенку ядвабную, ды гарэлкі, ды віна. На цэлых 10 «чарвякоў» накупіў к сьвяту і «пития и яства». А ўвечары ў клюб пайду. Ну й закусім, ну й выпжем. Эх, таварышы, гэта-ж жыцьцё…

Дзе?

1926 год. Восень. За што бароліся, таварышы? Гэта-ж ніколі падобнага ня было. Зачынілі! За тры дні да сьвята зачынілі, каб табе зачынілі!.. Плаці цяпер за бутэльку 2 р. 50к.

Ну й народ, ну й времена.

Званю на завод «Беларусь», каб хоць піва вядры са тры прыслалі…

Нудна. Нудна на дварэ, нудна і ў хаце, і есьці ня хочацца, кусок папярок горла становіцца… Восень, а тут раптам зачынілі…

Дзе гэта калі хто бачыў? Ды нічога з гэтага ня будзе…

Буланы, судзячы па водгуках усіх ведаючых яго, — конь зусім благанадзейны, спакойны й ня брыкаецца.

Ня раз ён вазіў па раёну прадстаўнікоў раённае ўлады, уключаючы й самога старшыню, і ніхто на яго ніколі нават і пальцам не паківаў. У дыскусію ён ня ўступаў і ў тыя цяжкія хвіліны, калі члены зямельнай камісіі адзін перад адным ганялі яго па ўсім раёне. А ў апазыцыі ня быў нават і тады, калі на яго карак накладаў сядло рыкаўскі стрэлачнік.

Праўда, за ім заўважалася некаторая рэзвасьць, калі ён яшчэ быў маладняком. У тую залатую пару ён час-ад-часу падбрыкваў і выкідаў часам ня зусім прыстойнае каленца. Але гаспадарскае сэрца толькі радавалася ад гэтых выбрыкаў, і задаволены гаспадар для «поощрения» падсыпаў яму лішнюю жменьку аўса.

Зараз і гэтыя выбрыкі выветрыліся: Буланы падрос і выкіраваўся на сталага працаўніка…

І вось цяпер, калі, здавалася-б, толькі й працаваць спакойна, яго вінавацяць у разлажэньні, у нявытрыманасьці сваёй лініі. І хто вінаваціць? Сама справядлівасьць — народны сьледчы.

Справа малюецца так. Конь Буланы й народны сьледчы Каваленка ў лета ад рэвалюцыі 9-е, верасьня месяца такога-та дня пайшлі разам у вёску Вішанькі. Каваленку належала зьняць з двох сялян дапрос па вельмі важнай справе, а Буланага Рык паслаў разам з нарсьледчым. Буланы ішоў наперадзе, а Каваленка, як водзіцца, сядзеў ззаду на каламажцы, трымаючыся за портфэль, туга набіты важнымі справамі.

Дарога была вясёлая. Верасеньскае сонца, як-бы сьпяшаючыся выпусьціць хутчэй усе свае зарады, даволі шчодра ліло сьвет на голыя палі, пажоўклае лісьце й зялёна-бурыя сенажаці.

Глыбокае блакітнае неба й нудныя асеньнія краявіды настройвалі нарсьледчага на сумна-лірычны тон. Ён дэклямаваў «Несжатую полоску», сьпяваў «Вы жертвою пали» й час-ад-часу загаворваў з Буланым аб «бренности жития».

Буланы, у адзнаку сваёй згоды з нарсьледчым аб «бренности» ківаў галавой, пад дэклямацыю «Несжатой полоски» задаволена фыркаў, а калі сьледчы зацягваў «Идете, усталые, цепью гремя», махаў пару разоў хвастом і прыбаўляў шагу.

Так завязалася справа Каваленкі й Буланага. Што было далей — «сие», як кажуць расейцы, «покрыто мраком неизвестности». Ясна толькі адно, што Каваленка й Буланы ня вытрымалі лініі.

Па-першае, заехалі ня ў вёску Вішанькі, а за сем вёрст далей, у вёску Жукі.