Язэп Найдзюк - БЕЛАРУСЬ УЧОРА І СЯНЬНЯ

У 1968 годзе, юбілейным годзе правоў чалавека, Касмовіч разаслаў мэморандум, насьвятляючы расейска-камуністычны калёніяльны ўціск Беларусі, для місыяў заходніх дзяржаў пры ААН, урадам заходніх дзяржаў, канфэрэнцыям правоў чалавека ў Тэгэране і Парыжы.

У 1967 годзе Касмовіч прымаў дзейны ўдзел у стварэньні Эўрапэйскай Рады Свабоды як вольнага парляманту Эўропы. У склад яе ўвайшлі выдатныя палітычныя і грамадзкія дзеячы з розных краін Эўропы. Касмовіч увайшоў у склад ЭРС ад Беларускага Вызвольнага Фронту, рэпрэзэнтуючы Беларусь і належачы да эгзэкутывы ЭРС. Іншыя паняволеныя Расеяй народы прадстаўленыя ў ЭРС праз АБН, за выняткам Ураіны, якая мае сваю нацыянальную рэпрэзэнтацыю.

У 1967 годзе была арганізаваная Сусьветная Антыкамуністычная Ліга, у якой дзейнасьць беларускага прадстаўніцтва БВФ мела падтрымку Касмовіча. У 1980 годзе канфэрэнцыя ВАКЛ адбылася ў Швайцарыі, дзе прадстаўнікамі ад БВФ былі Д. Касмовіч і Н. Касмовічава.

Ад 1955 году гэн. Касмовіч выдае часапіс «Барацьба», прысьвечаны дзейнасьці БВФ і іншых арганізацыяў, ды справе барацьбы за вызваленьне Беларусі з няволі Савецкай Расеі.

Шырокую беларускую выдавецкую дзейнасьць у Заходняй Нямеччыне праводзіць пісьменьнік і публіцысты Грыгор Попко. Ее выдае на беларускай мове шэраг непэрыодычных часапісаў, якія рассылае па большых бібліятэках і ўстановах заходніх краінаў, якія цікавяцца нацыянальнай праблемай СССР.. Ад 1955 году ён выдае часапіс беларускай паступовай думкі «Вехі», ад 1964 году — часапіс нацыянальна-дзяржаўнай думкі «Беларуская Праўда» і часапіс беларускіх рэвалюцыянераў «Наш Сьцяг». У 1981 годзе Попко распачаў арганізацыю беларускага музэю ў горадзе Лэймэн у Нямеччыне.

Пад фірмай «Беларускі Працоўны Гурток» Уладзімір Сенька ў 1979 годзе пачаў выдаваць на нямецкай мове «Інфармацыйныя Сшыткі», якія зьяўляюцца раз на паўгоду. Зьмест іх прысьвечаны бягучым падзеям у БССР ідзейнасьці беларусаў, пражываючых у краінах вольнага сьвету. Гэтыя публікацыі рассылаюцца ў большыя бібліятэкі і ўстановы, якія цікавяцца справамі падсавецкіх народаў, па многіх краінах вольнага сьвету.

Прыхільнікі БНР «крывіцкага» напрамку працягвалі сваю дзейнасьць у Нямеччыне, але ў сьціплым абсягу. Некаторы час выходзіла газэта «Бацькаўшчына», якая выдала паэму «Новая Зямля» Я. Коласа ў 1952 годзе.

У Заходняй Нямеччыне ад 1950 году праводзіць працу Амэрыканскі Камітэт для Вызваленьня ад Бальшавізму. Ён арганізаваў радыёстанцыю «Вызваленьне», пазьней пераназваную на «Свабода», якая на розных мовах падсавецкіх народаў, уключаючы і беларускую, перадае праграмы да гэтых народаў.

Той самы Амэрыканскі Камітэт стварыў ад пачатку ў Мюнхэне Інстытут для вывучэньня СССР, дзе быў і беларускі аддзел, які выдаў шэраг публікацыяў на рататары, прысьвечаных беларускім справдм.

Беларускае грамадзкае жыцьцё ў Англіі пачалося зараз па другой сусьветнай вайне. Пад час гэтай вайны беларусы служылі ў польскіх вайсковых фармацыях пад ангельскай камандай у Англіі і ў Другім корпусе пад камандай гэн. Андэрса, які ў восені 1946 году быў перавезены з Італіі ў Англію. На пачатку 1947 году ў Англію пачалі прыяжджаць на працу беларусы з лягероў ДП, якія былі ў Заходняй Нямеччыне.

Агульная колькасьць беларусаў у Англіі ў гэтым часе была каля 12 000 чалавекаў. Частка з іх неўзабаве выехала ў розныя краіны для сталага пасяленьня, як ЗША, Канада, Аўстралія і інш. Частка з іх улілася ў польскія або ўкраінскія асяродзьдзі, а частка не далучылася да ніякай нацыянальнай трупы. Пры беларускіх асяродзьдзях і арганізацыях згрупавалася каля 500 чалавекаў. З бегам часу гэтая колькасьць змяншалася.

Па ліквідацыі польскіх вайсковых фармацыяў у Англіі беларусы пачалі тварыць свае нацыянальныя арганізацыі. На пачатку 1947 году было заснаванае Згуртаваньне Беларусаў у Вялікай Брытаніі (ЗБВБ), ініцыятарам якога быў Вінцук Жук-Грышкевіч. Гэтая арганізацыя гуртавала ўсіх беларусаў, аднак яе кіраўнікі супрацоўнічалі толькі з групай Мікалая Абрамчыка. З часам яны пачалі займаць адчынена варожае становішча адносна напрамку Беларускай Цэнтральнай Рады. Гэта выклікала супраціў у часткі сяброў. На другім агульным зьезьдзе сяброў ЗБВБ 2 траўня 1948 году частка ўдзельнікаў запрапанавала рэзалюцыю, клеймячы ЗБВБ як недэмакратычную і аднапартыйную арганізацыю, пакінула зьезд і выступіла з гэтай арганізацыі. Увосені 1948 году» выступіўшыя сябры заснавалі ў Лёндане новую арганізацыю — Хрысьціянскае Аб'яднаньне Беларускіх Работнікаў у Вялікай Брытаніі (ХАБР). Арганізатарамі яе былі Весялкоўскі, Б. Суравы, Варава і іншыя. Гэтая арганізацыя мела агульнабеларускі характар і пазытыўна ставілася да карыснай працы ўсіх беларускіх групаў. Аднак ад гэтага часу ў Англіі пачалі працаваць два беларускія палітычныя напрамкі: БНР і БЦР. ЗБВБ было цалком зьвязана з беларускімі вуніятамі і Беларускай Праваслаўнай Аўтакефальнай Царквой япіскапа Тамашчыка.