Альберт Хасанов - Бүре баласы Чатан

Быел Газинур, бер-берләрен күп еллардан бирле белгән җиде умартачы агай белән бергәләп, умарталарын Чыпчык урманына чыгарырга сөйләште. Булса, бал шушында булачак инде. Чыпчык урманында юкәлек күп. Кочакласаң, кочагың җитмәстәй юаннары, йөзәр еллыклары бар. Барысы шашып чәчәк атарга җыеналар, һәр елны алай булмый. Йә кыш артык салкын була, йә җәе коры килә. Юкәләр дә ел саен чәчәк атмыйлар. Быел менә ышандыралар балны. Дөресрәге, нектарны. Ә бал дисәң, бер кими, кашык тыксаң, биш кими торган үзе татлы, үзе искитмәле ризыкны бал кортлары нектардан ясыйлар. Кич утырып, төн йокламыйча. Алар көндез җыйган нектарны балга әйләндергәндә, умарта оялары төннәрен дә кайнап утырган самавырдай гөжләп тора.

Умартачылар беренче эшләре итеп, урманга чыгып, күңелләренә хуш килердәй аланлык сайладылар, аның печәнен чабып өйделәр. Умарталарны машиналардан бушатканда ук, ояларны ипләп кенә утырта барыр өчен, казыклар кагып чыктылар. Бу ышык аланда аларга кимендә берәр айлар чамасы яшәргә туры киләчәк. Чәй кайнатырга, бит-кул юарга урыннар билгеләделәр. Биш көн рәттән яңгыр койса да, су үтмәслек итеп, барысы да сыярлык иркен шалаш корып куйдылар. Янәшә генә көмештәй саф сулы чишмә агып ята. Монысы – иң кирәклесе. Чөнки җәйнең бу чорында умарта кортлары суны күп эчәләр. Оялары алдындагы агач тагаракларга суны салып кына өлгер. Эчәр сулары алларында булмаса, кортлар, аны эзләп, ерак араларга очалар. Бал җыясы урында, үзләренә һәм оядагы ун меңнәрчә балаларына су ташып, вакытны бушка уздыралар. Чәчәкләргә җәен бал төшү чоры болай да кыска. Аның һәр минуты алтын бәясенә тиң.

Кортларны чыгарырга урманда урын әзер. Бик матур аланны сайладылар. Тачокка 1 1 Тачок – умарталарны чыгара торган алан. кем кайчан чыга, кайчан күченә, анысы һәркемнең үз эше. Үз җаена карый.

Газинур, эшне озакка сузмыйча, шул кичне үк күченергә булды. Мондый чакны бик тәвәккәл булу кирәк. Юкса соңга калуың да бар. Елның-елында Газинурның кортларын күршесе Ильяс күчерешә. Шәһәрне яшелләндерү, төзекләндерү конторасында эшли, кортлар төяп йөрергә бик ипле, әрҗәсе киң йөк машинасын йөртә ул. Ильяс бу кичне Газинурлар капка төбенә сәгать кичке сигезләр тирәсендә үк килеп туктады. Әмма җәйнең бу чорында кортлар көнозын эшлиләр, ояларына да тәмам караңгы төшкәч кенә кайталар. Аларның кырдан кайтып беткәннәрен кичке уннарга кадәр көтәргә туры килде. Умарта ояларын көндез төясәң, бар кортың очышта, басуда калачак. Кортларның утырып беткәннәрен көтеп, оя авызларын юеш чүпрәкләр белән томалап чыкканчы төнге унберләр дә җиткәндер.

Машина кабинасына, дәшкәнне-чакырганны да көтмичә, Газинурның ике кызы – Гөлшат белән Айгөл дә кереп утырдылар. Алар шулай һәр елны әтиләре белән тачокка чыгалар. Сезгә, кызларым, малайлар гына булып туасы калган, дип, бер дә юкка гына әйтми әтиләре. Тачокка чыккач, алар ниләр генә кыланмыйлар. Моңарчы тып-тын утырган урман аланнары яңгырап тора. Карамадан җәяләр бөгәләр. Уклар ясыйлар. Иң хәтәр ботакларга аркан бәйләп таган атыналар. Кайчакта әтиләре орышып та куя үзләрен. Чөнки нидән дә булса бераз шүрләп, куркып калу аларга бөтенләй ят нәрсә. Әтиләренә ярдәмнәре дә җитәрлек. Аңа нык булышалар. Рамнарга яңа кәрәзләр тарталар, умарта күче чыга-нитә калса, аны җыешалар. Әтиләре дә аларны яратып кына орыша.

Алар күченәсе көнне кояш төшкә чаклы утка бастырып кыздырды. Тын алышлы булмады. Ә кичке якта, ишеп, яңгыр явып китте. Ә төнгә, ерып үтә алмаслык стена булып, куе томан төште. Чыпчык урманы – болай үзе йөз тапкыр аркылыга-буйга йөрелгән, белгән җир. Әмма көндезен казыклар кагып кайткан аланга Ильяс әллә барып җитмәде, әллә узып китте. Менә хәзер көч-хәл белән томан пәрдәсен ертып барган юллары бөтенләй таныш түгел. Бара торгач, бөтенләй таныш булмаган урынга барып керделәр. Юлны чынлап торып ялгыштылар, ахры.

– Кире борылудан файда юк. Киттек шушы урман юлы буйлап, – диде Газинур. – Себер тайгасы түгел, бер читенә чыгарбыз әле, шәт. Бу юлның да бер очы булыр. Иплерәк кенә алан да бетмәгәндер. Әйдә, Ильяс, алга, газуй!

Белмәгән, бер кат та узмаган урман юлы башваткычларның да иң мәкерлесе бит ул. Монысы да чокыр да чакыр булып чыкты. Чокырлар барысы да су белән тулы. Шуларга кереп чума-чума, ни алга, ни артка китә алмыйча, бер урында таптанып торып, байтак чакрымнар уздылар бугай. Көндезен сайлаган аланга тәки чыга алмадылар. Җәйге төн терсәк буе гына. Әнә яктырып та килә инде. Машина әрҗәсендә егерме биш баш умарта оясы! Һәр оя эчендә җитмеш-сиксән мең баш бал корты. Аларга анда гаять тынчудыр.