Рифа Рахман - Йолдызлар төстән язганда / Когда со звезд сходит свет

Әхмәтҗан Зәмзәмбануның хәзер чит итми башлавына, Иркәкүз дилбегәсен атасы тотып барганны күреп, үзе янына килеп басуына сөенде – сөйләшергә җай чыга дип уйлады. Кызның юл чыгу сәбәбенең берсе базар күрү булса, икенчесе Әхмәтҗан белән сөйләшү икәнлеген ул белми иде шул.

Алай да кайтканда сүз озак ялганмый торды, икесенең дә тел очында ниндидер сер барлыгы тоелып-тоелып китсә дә, башлап чишәргә һичкем ашыкмады. Авылга керергә чакрым чамасы калгач кына, Әхмәтҗан, туп-туры Зәмзәмбануның күзләренә карап:

– Кызый, мин сезгә бу ялда яучы төшерәм, – диде.

Зәмзәмбану тагын югалды, тагын каушады, ни «әйе» дияргә, ни «юк» дип җавап кайтарырга белмәде. Бигрәк тә көтелгән сүзләр иде ләбаса! Ахырда шундый да битараф бер кыяфәткә кереп, кыз:

– Башка хатын-кыз беткән диярсең, – дип куйды.

Әхмәтҗан инде бу юлы да аннан шундый дорфалык көтмәгән иде. Башка сүз дә катмам кебегрәк карарга килеп, алдына карап, дәшми-нитми генә кайта башлады. Бу тынычлык Зәмзәмбануга шулкадәр авырга килде, мөмкин булса, ул, Җилдем урынына җигелеп, йөк тартырга, әмма шушы тынлыкны ишетмәскә, тоймаска әзер иде. Бераз баргач, түзмәде:

– Әхмәтҗан, йөрәк янганга гына шулай тупас әйтүем, сораганыңны көтеп кияүгә дә чыкмый яшәдем бит, синең күз генә гелән башкаларга төште… Сорагач, менә тагын икеләнеп калдым, – дип пышылдады.

– Яучы төшертергә инде алайса?

– Ә нәрсәгә яучылап мәшәкатьләнергә? Кулыңдагы дилбегәңне капчыклар өстенә ыргыт. Җилдем акыллы ул, җибәрсәң дә, кирәкле җиренә кайтачак. Турыгызга туктаса, сине ялгыз яшәргә тиеш дип санар, безгә таба атласа, әткәйгә яучылап килүе булыр.

Хәлләр Әхмәтҗан көтмәгән борылыш алды. Гомер буе хуҗасы йортына гына кайткан Җилемнең бүген генә башкача эшләмәячәге көн кебек ачык иде. Бу ахмаклыкка каршы төшсәң, Зәмзәмбану үпкәләр, төшмәсәм, чишелеше ачык дип уйлап кына көлемсерәгәндәй итенде дә, ризалык белдереп, кыз ягына ым какты. Аты, бәлки, турларында тукталмас та, башкалар белән ындыр табагына таба атлар әле.

Чыннан да, Җилдемгә тыпрулау да, на-налау да, чыбыркы кыены да кирәк түгел иде. Атлар агымында бер җайга атлады да атлады ул. Янәшәсендә барган Зәмзәмбану җыр да башлагач, Җилдемнең адымнары тагын да дәртлерәк, йөреше җиңелрәк тоела башлады. Югыйсә җыры да бик моңлы, тавышы да сагышлы иде Зәмзәмбануның:

Тугрылыклы мәхәббәт турындагы бу җырның сүзләрен Әхмәтҗан да белә иде. Күңеленә ятышлы икенче куплетка аның да сөенечлерәк, көррәк тавышы килеп кушылды:

Җыр бетеп, сөйләшер сүзләр табылмый башлаган бер вакытта, атлар авылга килеп керде. Әхмәтҗаннарның йорты басу юлына ерак түгел, ун ихата аша иде. Шушы ун хуҗалыкны Җилдем артыннан узу Әхмәтҗанга фураж юлыннан да озынрак тоелды. Йөрәге тояк тавышына пардан типте, сулыш тирәнлеге йөк тарткан атныкыннан ким булмады. Олау алар турыннан да инде узып китеп бара дигән бер вакытта, иң арттан атлаган Җилдем беравык таптанып торды да Зәмзәмбанулар капкасына таба юл алды. Моны алдагы йөкләрнең берсе янәшәсендә атлаган Зиннәтулла абзый да күрде, кулындагы уникеле чыбыркысын учына җыеп тотып, усалланыбрак, сабы белән яшьләргә селкеде:

– Атыгыз йортка кереп бара, авызыгызны ачып торасыз, борыгыз тизрәк!

Җилдем бу вакытта алкалы капка баганасы астына баскан да калын иреннәре белән келә ялап маташа иде.

Зәмзәмбану, Әхмәтҗанга карап:

– Сине, келә күтәреп, безгә кияү итеп кертмәкче, – дип көлде. Аннан җитдиләнде дә: – Әйткән сүз – аткан ук. Мин – синеке, Әхмәтҗан, яучыңны алай да җибәрерсең, әткәйдән килешмәс, – дип өстәде. – Мин инде өйдә генә калам.

Әхмәтҗан дилбегәне алды да моңлы күзләре белән кыз артыннан ымсынып калган Җилдемне башкалар артыннан алып китте.

Шушы көздә алар ир белән хатын булып яшәп киттеләр. Ишегалдыннан балалар чырылдавы ишетелеп тормаса да, бәхетләренә чикләр булмады. Аларны куш иткән Җилдемне дә бәхет басты. Инде Сабантуй батыры булудан туктаса да, алдыннан солы, йорт оныннан пешерелгән икмәк, хуш исле урман печәне өзелмәде. Тормышлар иркенәеп киткән бер заманда яшисе дә яшисе иде әле.

Бибигөл түтекәйләренең капка төбе утыргычыннан күтәрелгәндә, Әхмәтҗанның урамда кеше заты калмаганлыкны күрүдән күңеле тулды. Көн эссесе куып керткәнме, йорт мәшәкатьләре җитәрлекме – әле генә яшь түгә-түгә Зәмзәмбану белән хушлашкан, үзен ничек юатырга белмәгән авылдашлары өчен кеше хәсрәте артка чигеп тә өлгергәнме?! Ирләре үз хуҗалыкларында эшкә тотынса да, зиратка бармыйча, капка төбендә генә мышкылдап калган хатын-кызларның Зиннәтуллалар өендә мәш килгәне, анысын юганы, монысын урнаштырганы, какканы-сөрткәне аның башына килмәде дә килмәде, әйтерсең ул беренче тапкыр иң кадерле кешесен югалткан да беренче тапкыр мәет күмгәнне күргән.