Рифа Рахман - Йолдызлар төстән язганда / Когда со звезд сходит свет

И-и, ярлы-ябагайда алма-карлыганы да юк әле аның, чия-ирга кебегенең исемен дә белмиләрдер. Бала-чаганың урлап ашаганына да усалланмады Моратхаҗи, бик узынсалар гына бер куркытып алыр – төннәрен таягын тотып, алмалыкны әйләнеп кергәләр иде. Әйләндереп алган бакчаны таратмыйча бар халыкныкы итсәләр дә риза, тик менә көтү кертеп, пыран-заран китереп бетермәсеннәр генә.

Килморза, әтиләре уйлаганча, абыйларына урнашмады. Үзләреннән хәллерәк булса да, кара исемлеккә ни сәбәп беләндер керми калган хатыны ягына өмете зур иде, әтисе белән киңәшкән кичне үк, Гыйльменурны җитәкләп, Түбән урамга төшеп китте. Алар шул көннән аерым яши башладылар. Бабалары янәшәсендәге буш урынга ак мунча җиткергән иде – аларны нарат исе дә чыгып бетмәгән бурага кертте дә утыртты. Әйберләрен урнаштырышып, ишектән чыгып барганда елмайды:

– Клубта, эчке дошман да эчке дошман, эзләргә, табарга кирәк, дип, көн саен җыелыш җыйганнар иде, балакайлар, дошман дигәннәре сез булган лабаса.

Инде менә Килморза хәрби комиссариат бинасында хәрби дәрестә утыра. Бүген аның кәеф яхшы: әтисеннән дә, яшь бикәч Гыйльменурдан да уч төбе кадәр генә хат бар. Бер дә зарланып язмаганнар. Моратхаҗи картка, кулак булуына карамастан, зур эш тапшырганнар икән. Халыкны өйрәтергә осталыгың бар дип, солдат хезмәтендә булуын да истә тотып, хатын-кызга командир итеп куйганнар. Авылның бөтен куна тактасы белән уклавы җыеп алынган, ди. Атна буе окоп казытканнар да хәзер шулардан граната дигәннәрен атарга өйрәтәләр икән. Моратхаҗи, Гыйльменурга җиңелрәк килсен дип, гранатаның чынга охшаганын – кечерәген ясап биргән. Тышкы дошман белән көрәштә хатыны беренче урында, имеш, әллә никадәр «танкны» шартлатып өлгергән инде.

Кара син аны, дип уйлады Килморза, аларның да башын һаман да шул гомерендә күзгә-башка күренмәгән дошман белән катыралар. Авылда тормышлары, яхшы булган өчен генә, әтисе кебекләрне шул исемлеккә керткәннәр иде, нинди дошман булсын инде ул?! Гомерендә чебен-черки дә үтермәгән кеше. Сугышта да мимечләрне, үлмәсәләр ярар иде, Хода каршында җавап бирәсе була дип кенә аткан ул. Инде шул намаз карты командир булып йөрсен, имеш.

Кешенең әшәкесе булса була ул. Менә мондагы старшинаны гына кара син. Гел күзәтеп, солдатларны бер-берсенә котыртып тора. Әле наряд, әле башка бер җәза. Бер бүлмәдә яшибез, бергә ашыйбыз дип тормый, барысын начальствога җиткереп бара. Йөзендә – нур, күзендә иман яктысы юк. Моннан ни сәвиткә, ни башкасына файда килер димә. Менә кайда ул адәмнең актыгы!

Шулай дип кенә үз уйларына бирелеп утырганда, политрукның аңа дәшкәнен аңлап сискәнеп китте:

– Самирханов, бүген әллә кайда йөрисез, инде ай буе сезгә тышкы-эчке дошманнар турында сөйләдем. Шуны аңламыйча торып, сезне моннан кайтарасылары юк. Нәрсә дә булса колагыгызга шылдымы? Тышкысын без аның сугыш башлангач ук күрербез, эчке дошман кем ул, йә, әйт!

Килморза, иптәш Ташбасаровның кисәгрәк бирелгән соравына үзе дә сизмәстән:

– Старшина! – дип ярып салганын сизми дә калды.

Лилиянең чәч-башын тузгытып капкадан узуы булды, ишегалдында чирәм чемченеп йөргән каз бәбкәләрен куркытырлык кына түгел, күршеләрнең этләрен дә койма өстенә сикертерлек чәриләп җибәрде:

– Барыбер үтерәм мин аларны, мамка!

Мамка дигәне, башына казах хатыннары кебек озын ак тукымадан тубал ураган карт ханым, ни әйтергә белми, мунчага таба атлаган җиреннән туктап калды, алай да тиз генә борылмады, нидер уйлагандай, бераз дәшми торды, аннан җилкә аша гына эндәште:

– Ашыкма, чәбәләнмә әле, килен. Башта бу чәрелдәүләрең белән мине үтерерсеңдер. Аннан… Тәне тартылганнарга синең көч кенә җитмәс… Йә, күрдеңме Булатнурны? Үзе ни ди?

– Күрдем. Күрми димени?! Ыштыр бит! Мин аны көн саен Манькага талчыбыклар җыярга югала дип торам. Ә ул анда… таллыкка барасы урынга… тау башындагы юкәлектә сөяркәсенә… шалаш үреп ятка-а-ан…

Лилия ишегалды уртасына, җәйләрен эш эшләгәндә үлән тапталмасын дип, ташлардан түшәлгән юлга утырды да сабый кебек үкереп елап җибәрде. Ул казах далаларын әйләнеп кайта торган сыктау кебек озын-озын авазлы сәер, бу якларда һичкем ишетмәгән үзәктән чыга торган бер елау иде. Әлеге елауга яңа гына хуҗабикәсенең кычкыруыннан куркып, тавык оясына кереп качкан мәче баласы да аптырады булса кирәк. Оядан төште дә, вак-вак кына басып, яшь килен янына килде, аннан, күзләрен зур ачып, нәрсә булды сиңа, дигән сыман аптырап карап тора башлады. Лилиянең бернидә, үзләреннән башка беркемдә эше юк иде, очраганда кулына алып сөеп китә торган Шомырткүзгә дә: