Уладзімір Караткевіч: Белае полымя

Андрэй зарагатаў так, што алень за сценкай юрты кiнуўся прэч.

– Ну вось старшыня мне i кажа, што я, маўляў, буду гаварыць, ён будзе перакладаць. А дзецi хай слухаюць.

– Гэта ж не лезе нi у якую методыку, – паддражнiў яе Падкова.

– А няхай методыка больш пра такiя выпадкi думае. А то пералiвае з пустога ў парожняе, пераконвае нас у неабходнасцi правiльнай пабудовы ўрока, быццам мы самi гэтага не ведаем... Перарабiла я ўвесь навучальны план: тры гадзiны у дзень працавала з перакладчыкам, а астатнi час вывучала чукоцкую мову i праз паўгода яе вывучыла.

– Хутка вы.

– А што было яшчэ рабiць? Кiно няма, гулянак у скверы таксама. Дый мова даволi лёгкая. Слоўнiк невялiкi, граматыка простая. На ўрокi збiралiся акрамя дзяцей усе дарослыя. А калi я начала размаўляць не горш за чукчаў, – начала я вучыць iх чытаць i пiсаць. Сшыткi вельмi хутка скончылiся, а мы тым часам адкачавалi ў самае сэрца тундры. Чакала, што падвязуць, i вось чаканне цягнецца два гады. Нi дапаможнiкаў, нi iнспектара. За тры гады вы першы. Як гэта вы мяне адшукалi?

– Сабакi дапамаглi, – неахвотна сказаў Падкова, – iначай, можа, i я вас не адшукаў бы.

Сэрца ў яго сцiснулася ад жалю да гэтай шэранькай курачкi i ад захаплення перад ёю. Такое перанесцi, такое вытрываць! I таму, каб яна не заўважыла яго вачэй, Падкова лёг тварам у шкуры i спытаў:

– Ну, вы зараз дабiлiся свайго, вы сталi добрай настаўнiцай, напэўна. Калi ж вы рушыце на мацярык?

Яна ўзняла вочы ад вуголляў i са здзiўленнем глянула на яго:

– Куды?

– З Чукоткi – у цэнтр.

Яна, вiдаць, не зразумела яго, надумала, што ён лаецца за парушэнне методыкi. Таму сказала горача:

– Ды вы паглядзiце заутра – дзецi ў мяне не горш за другiх ведаюць усё. I не хачу я адсюль, не паеду.

Загадчык кашлянуў у руку:

– Вы што ж, назаўсёды хочаце тут застацца?

– А чаму не.

Андрэй усмiхнуўся ў цемру, у якой ледзь чырванелi вуголлi ачага.

– I замуж вырашылi не выходзiць?

– Як гэта не выходзiць, – шчыра здзiвiлася яна.

– А за каго? Тут жа ж адны чукчы. Ён смяяўся ў цемры, але яна гэтага не заўважала i таму накiнулася на яго:

– А яны што, не людзi? Яны лепшыя за многiх нашых. I хлопцы тут цудоўныя. На белага мядзведзя сам-насам выходзяць. Смелыя, рашучыя. Мне такiя падабаюцца, я сама такая.

Яна не заўважыла нязручнасцi сказанага, але Падкову гэта мiлая дзявочая самаўпэўненасць i гордасць здалiся такiмi прывабна-смешнымi, што ён весела

зарагатаў. Тады i яна зразумела, што гэта жарт.

– Кладзiцеся спаць, харошая вы мая. Заутра паглядзiм, што вы тут зрабiлi.

I Андрэй, накiнуўшы малiцу, выйшаў з юрты.

Бясконцыя пад месячным сяйвам ляжалi снягi. Нехта вялiзны бавiўся, пускаючы ў неба рознакаляровыя дзiды. Яны варушылiся, перакрыжоўвалiся, успыхвалi амецiставым, пранiзлiва-блакiтным i чырвоным, ператваралiся ў сляпую завеску з фестонамі, якая калыхалася памiж небам i зямлёй, i зноў распадалiся на асобныя стрэлы.

Сполахi разгаралiся, беглi чаргаваннем ценi i святла па юртах, па табуне аленяў, па нартах, ля якiх спалi сабакi.

Паўночнае ззянне залiвала бясконцы халодны абшар.

Увесь кароткi наступны дзень прайшоў за працай. Падкова ўстаў яшчэ “ноччу”, у дзевяць гадзiн ранiцы, i здзiвiўся, калi пабачыў вучняў з Антанiнай Сярrееўнай. У яе не было “ўрокаў”, проста вучнi цэлы дзень былi з настаўнiцай. Пакуль было цёмна – вучнi сядзелi ў адным з полагаў юрты, у якiм настаўнiца зрабiла небывалае святло: гарэла пяць каганцоў.

Вучняў было дваццаць чалавек, i ўсе яны з захапленнем слухалi пявучы голас, якi распавядаў iм пра далёкiя краiны, пра параходы, што перасякаюць акiяны, пра хуткiя цягнiкi. Седзячы поруч, Падкова слухаў (дзецi ўжо добра разумелi па-руску) i адкрываў нейкiя новыя ўласцiвасцi даўно знаёмых рэчаў.

– Цягнiк – гэта вялiзная, уся з жалеза, як лязо гарпуна, нарта. Яна крытая. Рухаецца яна без сабак i аленяў. Замест iх працуе пара, тая пара, што падкiдвае крышку на катле.

Падкова ўсмiхаўся. I сапраўды, як было iначай растлумачыць гэтым дзецям Поўначы зусiм невядомае, нiколi не бачанае. Ён уявiў, як запытае ў Наркамасвеце, цi можна так вучыцда: без сшыткаў, без мэблi, без пер’яў. I ён ведаў, што адказ будзе адзiн: вучыцда нельга. I вучыць таксама немагчыма.

I ўсё ж гэтая маленькая жанчына змагла вучыцца i вучыць, нават па раскладу ўрокаў, зробленаму тры гады таму.

Стала святлець, i дзецi, падобныя на ведзьмедзянят у сваiх пушыстых кухлянках, высыпалі з юрты на снег, селi на падасланыя шкуркi. Белы незайманы снег ляжаў перад iмi, i хутка на яго паверхнi з’явiлiся словы пад дыктоўку, сказы. Палачкi так i бегалi ў руках.