Уладзімір Караткевіч: Белае полымя

I ён пусцiў сабак. Ен ведаў, што ўзiмку буйных i страшных звяроў у тундры няма. Заяц, лiсiца, гарнастай, расамаха – гэта было бадай што ўсё.

Праз некалькi хвiлiн з ледзь прыкметнага ўзгорка Падкова пабачыў у кiламетры ад сябе гiганцкую стракатую пляму: вялiзны табун аленяў.

Сабакi цягнулi да яго, цягнулi з узбрэхам, з задыханнем, з ярасным вiскам. Гэтыя страшныя звяры, ездавыя камчацкiя лайкi, нашчадкi вялiкага ваўчынага племя, бязлiтасныя, як ваўкi i перавышаючы ваўкоў сiлай, – пры сустрэчы з будзь-якiм зверам шалеюць. Усё адно, хатнi гэта звер цi дзiкi. I забiваюць яны гэтага звера трапным ваўчыным кiдком на карак i паступовым перахватам да шыi. Некалькi год таму ездавыя сабакi Падковы, якiх ён не мог стрымаць, у некалькi хвiлiн расправiлiся з тройкай аленяў. Чукча-пастух прыбег з вартавымi сабакамi запозна i нават не лаяўся, толькi сказаў сумна:

– Э-эх, бачка. Вялiкi начальнiк, а сабак, прыяцель, трымаць не ўмееш. Дурны, аднак, як дзiцёнак.

Горш за ўсё было тэта спакойнае пахiтванне галавою.

Цяпер Андрэй быў ужо спрактыкаваным каюрам i таму, даўшы сабакам магчымасць наблiзiцца на палову кiламетра, спрытным рухам перакулiў нарту i сеў на яе.

Добра ўвязаныя пажыткi не маглi рассыпацца, i нарта ўсёй паверхняй забаранавала снег. Андрэй ведаў, што метраў праз 200 – 300 сабакi знясiлеюць i з iмi легка будзе справiцца.

I сапраўды, ён адолеў iх, калi зусiм блiзка закачалiся перад вачыма галiнастыя рогi аленяў.

Два цёмныя ценi беглi ад табуна: пастухi. Падкова, спынiўшы сабак, стаў перад

нартамi, прылашчыў сабак, i яны ляглi, супакоеныя.

Выявілася, што зусiм недалёка стойбiшча ў восем юртаў. Адзiн з пастухоў падсеў да Андрэя, i праз трыццаць хвiлiн яны пад’ехалi да цёмных конусаў.

“Чукоцкае таварыства па супольнаму выпасванню аленяў, – прывычна адзначыў Падкова, – сем’яў каля сарака (у кожнай юрце некалькi “полагаў”), насельнiцтва, пэўна, сотнi паўтары. Значыць, i дзяцей шмат”. Але дзяцей не было вiдаць. Толькi дарослыя, смуглявыя, вузкавокiя твары. Яны балбаталi нешта, усмiхалiся. Андрэй, дрэнна яшчэ ведаючы чукоцкую мову (астатнiя ведаў добра), разабраў толькi:

– Прыяцель! Чай пiць...

Высокі чукча, якi сяк-так ведаў па-руску, даведаўся ў Падковы, хто ён i куды едзе, i аддаў загад жанчынам. Лiтаральна праз дзве хвiлiны яны паставiлi нарту каля юрты, распрэглi сабак i прывязалi iх да нартаў i да аццяжак юрты.

Гаспадары прыязна ўсмiхалiся, запрашалi ў юрту. I Андрэй усмiхаўся iм. З некаторага часу ён схiльны быў думаць, што гэтыя жыхары бязлiтасна-халоднай краiны – лепшыя людзi на зямлi. Гасцiнныя, як беларусы i рускiя, але, акрамя таrо, шчырыя, як дзецi. Ён ведаў, што ў iхнiх мовах няма слоў для такiх паняццяў, як “крадзёж” або “хлусня”. I сапраўды, яны нiколi не хлусiлi i не кралi, здзiўляючыся да глыбiнi душы, калi бачылi такое ў iншых.

Ён, заядлы вораг рэлiгii, здзiўляўся яшчэ i таму, што ў многiх з гэтых народаў, асаблiва ў iтэльменаў, зусiм няма 6агоў. Гэта быў першабытны, прыродны атэiзм. I таму яны былi Андрэю як браты.

Трохi наводдаль ад правiльнага круга юрт Андрэй пабачыў групу людзей, якiя сядзелi проста на снягу. Поруч з iмi стаяла высокая фiгура у малiцы i кухлянцы з аленячых шкур.

– Гэта што такое, сябры?

Твар таго чукчы, якi разумеў па-руску, расплыўся, вачэй стала не вiдаць.

– Скола, Андруса... Цаеваць трэба.

Андрэй не зразумеў. I толькi потым, у юрце, калi пытаннi пасыпалiся на яго градам, зразумеў, што “скола” азначае “школа”. Але якая школа, адкуль яна тут? А чукча толькi галавой хiтаў:

– Настаўнiца шыбка малады... харошы. З закуранага катла падалi пахнучы дымам, як вэнджаны, вельмi гарачы чай.

– Тоўсты чай, аднак, прыяцель... Добры.

“Тоўсты” чай быў зусiм чорны, на чукоцкi смак: у нязвыклага чалавека сэрца спынiцца. Падкова з асалодаю пiў яго, глядзеў у вогнiшча, якое трапятала, асвятляючы полагi – завесы, за якiмi жывуць асобныя сем’i.

I раптам шкура, якая замяняла дзверы, адхiнулася, адкрыўшы вачам зорнае неба. Постаць, захутаная ў мяхi, наблiзiлася да вогнiшча.

Андрэй пабачыў глыбокiя шэрыя вочы, круглы тварык, ахутаны, як нiмбам, капюшонам з футра лiсiцы. I быў гэты тварык пасiвералы, суровы, але вельмi-вельмi знаёмы.

– Добры дзень, – пачуў ён мяккi, багаты адценнямi голас.

Праз хвiлiну яна сядзела поруч з iм, i за ёю булькацела ў катлах вада, даносячы смачны пах аленяга мяса.

Калi катлы спустошылi i яна стамiлася перакладаць Андрэю пытаннi чукчаў, Падкова раптам спытаў:

– Дзесьцi я вас бачыў.

– Дый я вас добра ведаю, Андрэй Пятровiч. I толькi тут прыпомнiў Падкова адзiную iхнюю сустрэчу, якая адбылася тры гады таму. I з нечаканай радасцю ён крыкнуў: