Уладзімір Караткевіч: Подыхі продкаў

Мы блукалі па Уладзімірскай зямлі: яна і я.

Стаялі празрыстыя і халаднаватыя дні канца мая з размытымі хмаркамі, з рэдкім сонейкам, якое прыгравала там-сям скупую паўночную зямлю, яе бедныя кветкі і спакойныя рэкі.

Нічога не трэба было ад жыцця, толькі трымацца за рукі пры пераходах праз ручаіны, толькі піць прыгажосць весняй зямлі, разлітую вакол.

Спакойная наша дружба гарэла роўным і цёплым агнём. Гэта было падобна на лікуючае замілаванне другам, гэта была проста радасць, што мы жывём на зямлі, што мы поруч. І гэтаму зусім не патрэбна было канчацца іншым… і горшым. Проста расла ў грудзях хваля ўдзячнасці: у мяне да маёй лепшай на свеце спадарожніцы, а ў яе — да мяне.

Вялікі горад застаўся далёка за спіной. Там былі правільныя ўстаноўкі, любоў да бліжняга з пажаданнем дабра яму, змястоўныя і ўдумлівыя даследаванні.

А тут была проста палявая купель, дзе халодныя вятры звіняць маладой травой.

— Акуніся, акуніся ў мяне.

І травы цалавалі нашы ногі, а вакол ляжала лясістая зямля.

Яна сінела медуніцай, званочкамі белазорыку, цямнела дымчата-сінімі лясамі, крычала па начах патаемным крыкам звяроў і адбівалася ў валавокіх, трывожных вачах мудрага леляка.

Мы ішлі ляснымі сцежкамі, і большы груз ляжаў на маіх плячах, а малы — на яе, як гэта павялося на зямлі яшчэ з тых часоў, калі Адам пакінуў рай і пайшоў у свой першы шлях, які прывядзе яго невядома куды.

Колькі разоў рыдала і зноў усміхалася зямля з тых часоў, колькія адышлі ў нябыт?

Крумкач, чорны і вялікі, як птэрадактыль, глядзеў на мяне з абочыны дарогі: разумеў гэта. Учора быў дзень яго ангела. Яму мінула чатырыста год, і ён з сумам думаў, што слабейшыя сталі птушкі на зямлі, што не дажыць яму да мафусаілавых год бацькі, які бачыў май пяцьсот разоў.

Бацька толькі яшчэ вучыўся лётаць, калі першы сінявокі чалавек прыйшоў з сякераю на гэту зямлю. На паўднёвым захадзе нельга стала жыць: трывожылі полаўцы, вугры, ятвягі. Яны перашкаджалі сінявокаму думаць, а думаць ён навучыўся зусім нядаўна, і яму гэта падабалася.

Уцякалі з Кіеўшчыны і з Чарнігаўшчыны і з Тураўскай зямлі. Будавалі палісады, выдзіралі борці, палявалі на бабровых гонах.

Добра было тады жыць бацьку. Заўсёды можна было адшукаць у нетрах ляжачага чалавека з ротам, поўным ядомай травы — маркоўніку.

Але нядрэнна было і потым, калі з другога боку з'явілася страшная сіла. Рэчка была такая — ах, забыў, -на якой яны навалам ляжалі.

Хапала і вачэй, не прыкрытых кальчугай.

Ах, як плакала княгіня Агаф'я, калі прынёс да яе на вежу крумкачовы бацька жылаватую мужскую руку з залатым пярсцёнкам!

Не тое стала жыццё, не тое!

Я заўважаю сум у вачах спадарожніцы (гэта мая справа) і ганю прэч чорны крылаты цень.

Чорны касы крыж грузна ляціць над зямлёй, зрэдку завальваючыся то на той, то на другі бок, быццам не можа трымаць раўнавагі.

І святлее твар майго друга, і святлее ўсё вакол.

Нам дастаткова зірнуць, каб даведацца, што думае другі, і часцей за ўсё мы думаем пра адно і тое ж і аднолькава.

Змяіцца, змяіцца пад нагамі шэрая дарога, ківаюць-ківаюць галовамі кветкі наўздагон нам.

Белыя, як запылены цукар, Уладзімірскія саборы. Хто знявечыў вас пазнейшымі перабудовамі, тленным старэчым духам ладану?

Мы ходзім цэлыя дні. На нас глядзіць жыццё, новае і старое, добрае і са ўсячынкай. Хлопчык сядзіць, задзёршы кашульку, ля канавы. Закінуў у яе нітку на лазіне: вудзіць. На манахавым валу гуляе фанабэрыстая каза, і вочы яе, зялёныя, д'ябальскія, з прамавугольнымі і вузкімі зрэнкамі, глядзяць на нас як на істот ніжэйшай пароды.

Яна разбэшчаная і ганарлівая, як калялітаратурная дама.

Вецер гоніць праз Залатую Браму пыл, гладзіць расплаўленыя купалы сабораў, гуляе з манетамі адуванчыкаў у траве.

Чырванаватыя, іржава-залатыя, як парча, фрэскі Рублёва глядзяць на нас вялікімі вачыма, і ў вачах гэтых такі роздум, такі глыбокі спакой з трывогай на дне, што адразу разумееш: мы не можам думаць так глыбока. У нас няма такога ранішняга ззяння, як на іхніх німбах, няма такой заглушана-сіняй, падобнай на ваду ў канцы жніўня, тугі, якая залягла ў складках іхніх хітонаў.

Плячо майго друга пачынае дрыжэць, ці то ад сырасці, ці то ад узбуджэння. І тады я паказваю ёй вачыма на тое месца, куды глядзяць вочы праведнікаў. Там леў, падобны на рускую аўчарку, ляжыць поруч з гарбатым, вельмі схожым, мядзведзем. Звер як жывы, ён ідзе занурыўшыся, як хадзіў калісь за вазамі скамарохаў.