Susanna Clarke - Jonathan Strange i pan Norrell

Tak naprawdę pan Drawlight znał kilku dżentelmenów na rządowych stanowiskach. Chętnie poznaliby oni przyjaciela pana Drawlighta i wysłuchali, co ma on do powiedzenia, w zamian za obietnicę, że pan Drawlight nigdy nie zdradzi jednej czy drugiej dziwnej rzeczy, którą o nich wie. Sęk w tym, że pan Drawlight nie widział żadnej osobistej korzyści w przedstawianiu im pana Norrella. Wolał trzymać go na salonach. Miał też nadzieję, że w końcu przekona maga do zaprezentowania sztuczek i dziwów, które pragnęli ujrzeć wszyscy znajomi. Pan Norrell zaczął więc pisać pilne listy do dżentelmenów w rządzie. Pokazywał te pisma Drawlightowi, a następnie wręczał Childermassowi, by ten je dostarczył, gdzie trzeba. Dżentelmeni w rządzie jednak nie odpowiadali. Wiadomo! Dżentelmeni w rządzie zazwyczaj mają mnóstwo zajęć.

Mniej więcej tydzień później pan Drawlight został zaproszony do domu na Soho Square, by wysłuchać słynnego włoskiego sopranu. Naturalnie pan Norrell również otrzymał zaproszenie. Po przybyciu na miejsce Drawlight nie mógł znaleźć maga w tłumie. Lascelles opierał się o półkę nad kominkiem, pogrążony w rozmowie z jakimś dżentelmenem. Drawlight podszedł do niego, by spytać, gdzie jest pan Norrell.

— Och, składa wizytę sir Walterowi Pole’owi — wyjaśnił Lascelles. — Pan Norrell ma ważne informacje, które natychmiast pragnie przekazać Portlandowi. Sir Walter Pole będzie miał zaszczyt odegrać rolę posłańca.

— Portlandowi?! — wykrzyknął rozmówca pana Lascellesa. — Co takiego?! Czyi ministrowie są w tak rozpaczliwym położeniu, że muszą zasięgać rady magów?

— Wyciągnął pan niewłaściwe wnioski. — Pan Lascelles się uśmiechnął. — To inicjatywa pana Norrella. Zamierza zaoferować swoje usługi rządowi. Ma chyba plan pokonania Francuzów magią. Uważam jednak za mało prawdopodobne, by zdołał zainteresować ministrów. Francuzi trzymają ich za gardło na kontynencie, a cała reszta w parlamencie. Wątpię, czy istnieją bardziej znękani dżentelmeni i z pewnością nie interesują ich dziwactwa jakiegoś mieszkańca hrabstwa York.

Niczym baśniowy bohater pan Norrell odkrył, że sam może zadziałać w swojej sprawie. Nawet magowie przecież miewają krewnych z koneksjami. Pewien daleki kuzyn pana Norrella ze strony matki bardzo mu się kiedyś naraził, napisawszy do niego list. By zapobiec podobnym czynom w przyszłości, pan Norrell sprezentował mu osiemset funtów (o co tamtemu chodziło), ale z przykrością zdradzę, że nie powstrzymało to krewnego, strasznego łajdaka, od napisania drugiego listu. Obsypał darczyńcę pochlebstwami i podziękowaniami, oświadczając: „…Niniejszym uważam siebie i swoich przyjaciół za pańskich popleczników. Gotowi jesteśmy głosować w następnych wyborach zgodnie z pańskimi życzeniami. Jeśli w przyszłości mógłbym się na cokolwiek przydać, pańskie prośby będą dla mnie rozkazami, zaszczycą mnie i uszlachetnią w oczach świata. Pański sługa uniżony, Wendell Markworthy”.

Do tej pory pan Norrell nie widział potrzeby, by zaszczycać Markworthyego jakimikolwiek rozkazami ani uszlachetniać go w oczach świata. Teraz jednak, jak odkrył Childermass, okazało się, że dzięki pieniądzom Norrella pan Markworthy zapewnił sobie i bratu urzędnicze stanowiska w Kompanii Wschodnioindyjskiej. Wyjechał do Indii i po dziesięciu latach wrócił jako bogacz. Nie otrzymawszy od pana Norrella instrukcji w kwestii głosowania, zdał się na opinię pana Bonnella, swojego zwierzchnika w Kompani Wschodnioindyjskiej, i zachęcał przyjaciół, by uczynili to samo. Markworthy był prawą ręką pana Bonnella, który z kolei przyjaźnił się z sir Walterem Pole’em.

Tak to już jest, że w świecie handlu i polityki rządzi prawdziwy łańcuch przysług i zależności. W tym wypadku łańcuch obejmował pana Norrella i sir Waltera Pole’a, a sir Walter Pole był ministrem.

W tamtych czasach ciężko było piastować stanowisko ministra.

Na froncie działo się coraz gorzej, rząd był powszechnie znienawidzony. Gdy wiadomość o nowym niepowodzeniu docierała do opinii publicznej, część winy przypisywano tej czy innej osobie, ale w zasadzie wszyscy jednoczyli się w oskarżaniu ministrów, oni zaś mogli winić jedynie siebie i korzystali z tej możliwości nader często.

Ministrom nie brakowało rozumu. Przeciwnie, znalazłoby się wśród nich kilku bystrych mężów stanu. Najogólniej biorąc, nie byli złymi ludźmi. Wiedli całkiem zwyczajne życie, wielbiąc dzieci, muzykę, psy oraz malarstwo pejzażowe. Rządowi jednak do tego stopnia brakowało poparcia, że gdyby nie mowy ministra spraw zagranicznych w Izbie Gmin, nie dałoby się załatwić żadnej sprawy.

Minister spraw zagranicznych był niezrównanym mówcą. Rozpoczynał przemowę i nagle wszystko wyglądało inaczej! Każde nieszczęście okazywało się winą poprzedniej administracji (bandy niegodziwców, od zwykłych głupców, do wyrachowanych podleców). Jeśli zaś chodziło o obecny rząd, od czasów starożytnych świat nie widział dżentelmenów tak cnotliwych, niezrozumianych i w tak niesprawiedliwy sposób spotwarzonych przez wrogów. Wszyscy byli mądrzy niczym Salomon, szlachetni niczym Cezar i odważni niczym Marek Antoniusz. Nikt na świecie, prócz ministra finansów, nie był równie uczciwy jak Sokrates. Mimo tych wszystkich cnót i talentów członków rządu plany pokonania Francuzów wciąż spełzały na niczym. Zaczęto nawet narzekać na bystrość ministrów. Ziemianie, którzy czytali w gazetach mowy tego czy owego członka rządu, mruczeli pod nosem, że to bardzo sprytny człowiek. Ale ziemianie nie chcieli mieć za swych przedstawicieli sprytnych polityków. Spryt i przebiegłość nie były w angielskim stylu. Pasowały raczej do arcywroga Anglii, cesarza Napoleona Bonaparte, nie było można ich zatem pochwalać.

Sir Walter Pole liczył sobie czterdzieści dwa lata i, nie ma co ukrywać, był równie zmyślny jak cała reszta gabinetu. Wykłócał się z niejednym wielkim politykiem tamtych czasów, a raz, w stanie mocno nietrzeźwym, dostał po głowie butelką madery od pijanego Richarda Brinsleya Sheridana. Po tym incydencie Sheridan wyznał księciu Yorku: „Pole przyjął moje przeprosiny w imponującym stylu. Szczęściem jest tak szpetny, że jedna blizna więcej nie zrobi różnicy”.

W moim mniemaniu Pole wcale nie był szpetny. Owszem, rysy miał wyjątkowo nieciekawe — szczególnie pociągła twarz, sterczący z niej olbrzymi (ostro zakończony) nos, para ciemnych jak węgiel oczu i krótkie grube brwi jak dzielne rybki pływające w olbrzymim oceanie fizjonomii. Wszystkie te elementy zestawione razem tworzyły jednak całkiem przyjemną dla oka całość. Ktoś, kto widział tę twarz podczas odpoczynku (dumną, melancholijną), mógł sądzić, że zawsze tak wygląda i że żadne oblicze nie jest mniej dostosowane do wyrażania uczuć. Bardzo by się jednak pomylił.

Najbardziej charakterystyczne dla sir Waltera Pole’a było zdumienie. Jego oczy robiły się okrągłe, brwi unosiły o centymetr, odchylał całe ciało i wyglądał niczym postaci z rycin pana Rowlandsona lub pana Giliraya. W życiu publicznym zdumienie ogromnie się sir Walterowi przydawało. „Czy na pewno?!” — krzyczał. — „Nie chce pan chyba powiedzieć, że…!” Ponieważ nie dotyczy to twoich przyjaciół, czytelniku, i zakładam, że nie czerpiesz niegodnej rozrywki z konfundowania mniej rozgarniętych od siebie, mógłbyś się nieźle zabawić. Gdy sir Waltera nie opuszczała jadowita złośliwość, oglądanie go było ciekawsze niż sztuka w Drury Lane. Dlatego mniej bystrzy i pewni siebie dżentelmeni z obu izb unikali go jak ognia (zdarzało się, że gdy sir Walter zmierzał kamiennym korytarzykiem łączącym Izbę Gmin z siedzibą Gwardii Konnej, stary lord Taki a Taki wygrażał mu laską i wykrzykiwał przez ramię: „Nie rozmawiam z panem! Przeinacza pan moje słowa! Nadaje im niezamierzony przeze mnie sens!”).