Владимир Шитик - Апошняя арбіта

— Што той роў сярэдневяковай крэпасці,— ён паказаў таварышам гэту раптоўную перашкоду.

— Ну, то павінен быць і масток,— пажартаваў Сцяпан Васільевіч.

— А ўжо ж, пашукаем.

Пакуль Гушча раздумваў, куды павярнуць, Вундэркінд, паварушыўшы сваімі антэнамі, зрушыў з месца. Дзівячы гаспадара, ён збочыў управа, адышоў назад і спыніўся, утаропіўшы вочы-лінзы ў нешта бачнае яму аднаму. Гушча падышоў і акамянеў.

— Што вы нам гэты роў дэманструеце вось ужо цэлых пяць хвілін? Думаеце, масток сапраўды вырасце? — не вытрымаў капітан.

— А-а,— спахапіўся Павел і накіраваў тэлекамеру на тэрасу.

— Што гэта? — Заўсёды спакойны Бурмакоў не стрымаўся, закрычаў: — Віця! Вікто́р!

На адрэзанай ад гары, прыкрытай скалой тэрасе, ірвануўшыся к небу, але не здолеўшы адарвацца, застыла ў скаванай нерухомасці фігура — ці то помнік, ці то засохлае дрэва.

Пакінуўшы Вундэркінда на месцы, Павел пабег уздоўж абрыву, шукаючы таго, жартам абяцанага Бурмаковым, мастка. Ён спяшаўся, пераскакваў цераз камяні і ямы і спыніўся, задыханы, бледны, толькі тады, калі, аббегшы вакол, наткнуўся на робата. I тады бліснула здагадка, што скала, можа, зусім невыпадкова адасобленая, недаступная. Той, хто пакінуў гэту незразумелую фігуру, напэўна, паклапаціўся пра яе захаванасць. Каго і чаго ён баяўся, для каго ставіў?

— Помнік? — парушыў яго разважанні Бурмакоў.

— Чый? — Хацелася і было боязна паверыць, што перад вачамі нешта рукатворнае, чужое.

3 светла-жоўтага пастамента, які глыбока і моцна ўрос у скалу, імкнуліся ў вышыню спіралепадобныя, парослыя серабрыстымі лісцікамі, пераблытаныя галінкі. Нешта знаёмае было ў гэтай фігуры, несакрушальнай, здольнай выстаяць бясконца доўга перад націскам усіх магчымых марсіянскіх стыхій. Але раней чым ён нарэшце здагадаўся, што азначае фігура, Вундэркінд флегматычна прамовіў:

— Нагадвае макет Галактыкі.

Разгублены, узрадаваны Павел усклікнуў:

— Сапраўды! Га, Сцяпан Васільевіч?

— Падобна...— Капітан таксама быў ашаломлены.

Тысячы думак, меркаванняў мроіліся ў Паўлавай галаве. I ні на адной ён не мог спыніцца. Стараючыся лепш разгледзець гэта галактычнае дрэва, зрабіў некалькі крокаў управа і зноў ахнуў. Побач з ранейшай фігурай стаяла чорная пліта, на якой была выбіта залацістая схема... Сонечнай сістэмы. Толькі нешта ў ёй было не так. У Паўла задрыжалі ногі, ён апусціўся на камень, не адрываючы вачэй ад пліты. На схеме было два сонцы. Адно цяперашняе, другое на месцы Юпітэра — цьмянае, барвовае. Творцы як наўмысля падкрэслілі гэта, знайшоўшы вечныя фарбы велікану. Планет было дзевяць. Дзевяць? Без Юпітэра?

— Віця! — ён чамусьці звярнуўся не да Бурмакова, а да свайго малодшага таварыша. Можа, адчуваў, што пытанне ўвогуле наіўнае? — Колькі ў нас планет? Назаві.

— Усё там правільна, Павел Канстанцінавіч. Лішні Фаэтон. Значыць, ён быў?!

— Не, ты глядзі вышэй. Плутон...

— На месцы,— замест юнака адказаў Сцяпан Васільевіч.

— Я не пра гэта,— загарачыўся Гушча,— зорачка, побач з Плутонам. Чаму толькі каля Плутона спадарожнік?

— Нам яшчэ шмат што спатрэбіцца дазнацца, Павел Канстанцінавіч. Вікто́р, перадай паведамленне ў Цэнтр.

Гушча глядзеў на залацістыя эліпсы з планетамі і адчуваў, як ападае першае ўзбуджэнне, саступаючы месца развазе. Сапраўды, пакуль што яны не гатовыя адказаць, каму і навошта трэба было ставіць гэты, магчыма, помнік на пустынным Марсе, а не на Зямлі, якая і ў тую далёкую эпоху, напэўна, абяцала разумнае жыццё. Але ён ведаў, што ўжо не супакоіцца, будзе шукаць адказы. Потым, калі падрыхтуецца да гэтага.

Дабрацца да тэрасы не было магчымасці — такога доўгага моста касманаўты перакінуць туды не маглі. Павел зрабіў мноства здымкаў, устанавіў аўтаматычную станцыю для пастаяннага назірання за тварэннем рук прышэльцаў і пачаў збірацца ў дарогу назад. Калі ўсё было гатова, ён зірнуў на Вундэркінда. Той стаяў нерухома і глядзеў на скалу. Паўлу падумалася, што робат таксама дзівіцца незвычайнай находцы, і спытаў:

— Што ты скажаш, Вундэркінд? Хаця б пра той шарык каля Плутона?

— Чужы,— адразу, нібы даўно чакаў такога пытання, адказаў робат.

— Чаму? — Павел дапускаў, што Вундэркінд можа памыляцца, але нават яго памылкі вынікалі з пэўных лагічных пасылак.

— Ён мае сваю афарбоўку.

Чалавек у гэтым спрачацца з Вундэркіндам не мог.

— Твой памочнік праўду кажа,— умяшаўся ў размову Бурмакоў.— Гэта пацвердзіла і ЭВМ. Пакуль мы тут з вамі ў далоні ад захаплення пляскаем, яны сваю нараду правялі.