Владимир Шитик - Апошняя арбіта

— Каб знаццё...— рассмяяўся Гушча.— Вось, можа, Вундэркінд...

Робат прыняў меркаванне як каманду, варухнуў яркімі ў цемры вачамі і назваў каардынаты. У зорным марсіянскім небе ён арыентаваўся лепш за свайго гаспадара-астранома.

— Ну і краты! — пасля невялікай паўзы, відаць, прыкідваў на карце, працягла прамовіў Бурмакоў.— Такую гару прагрызлі.— I ўжо прыкметна ўстрывожана спытаў: — Павел Канстанцінавіч, кіслароду ў вас гадзін на дванаццаць засталося?

— Гэта ж цэлая вечнасць! — усклікнуў Гушча, раўнадушна адзначыўшы ў свядомасці, што выходзіў з лона гары амаль двое з палавінай сутак.

Ён не стаў чакаць світання, не здолеў. Расшырыў шчыліну — парода тут была мякчэйшая за астатнюю, таму, напэўна, і ўтварыліся пячора і гэта адтуліна, і хутка яны з Вундэркіндам былі ўжо на волі. Павел уздыхнуў на поўныя грудзі, паабяцаўшы, што наступным разам у пячору яго не загоніць нават балід, калі ён адолее тутэйшую атмасферу і не распадзецца раней. Падняўшы твар угару, якую хвіліну глядзеў на бяскрайнюю нябесную прастору, тады выгукнуў:

— Цудоўна як, сябры!

Над галавой як распасцёрся гіганцкі планетарый з нерухомымі зоркамі, непрывычнымі з выгляду планетамі — поўным вогненнага ззяння Юпітэрам, зеленаватай Зямлёй з шарыкам-Месяцам, буйным Сатурнам... I толькі Фобас, марсіянскі месяц, залацісты кругляк, парушаў агульную нерухомасць, асцярожна каціўся між зорак, нібы баючыся ці загасіць іх, ці, наадварот, абпаліцца.

Вундэркінд таксама глядзеў у неба. Моўчкі, не мігаючы, быццам разумеў, што не зможа зраўняцца з чалавекам у сіле эмацыянальнага ўспрыняцця прыгажосці. Павел аж пашкадаваў яго, непрыкаянага, пазбаўленага пачуццяў. Пасля перажытых разам выпрабаванняў Вундэркінд стаў яму такім жа блізкім, як была б блізкай жывая істота.

А потым прыйшла думка, што раптам і дасканалы кібернетычны мозг пад уплывам акалічнасцей, спакваля падведзены да гэтага, аказаўся здольным улаўліваць у навакольным асяроддзі не адны фізіка-хімічныя ўласцівасці матэрыі, а і пэўныя эстэтычныя вартасці. I ўжо недзе верачы ў сваю прыдумку-жаданне, сказаў:

— Хораша, Вундэркінд! Ты бачыш!

— Бачу...

Здзіўлены, Гушча застыў з працягнутай да робата рукой.

— ...інароднае цела з інертнага рэчыва. Адлегласць адна тысяча шэсцьсот метраў. Арыенцір на Вялікую Мядзведзіцу.

Павел зарагатаў, хапаючыся за жывот.

— Што ён такое адмачыў? — Бурмакоў чуў іх размову.

— Не ў тым справа,— Павел перастаў смяяцца.— «Згустак думкі крышыць скалы, згустак энергіі зваліць гару».

— Зноў вершы? Дарэчы, прыпасы вам выслалі. Але я нешта не разумею вашых алегорый, Павел Канстанцінавіч?

— Прабачце, Сцяпан Васільевіч,— збянтэжыўся Гушча.— Гэта не красамоўства. Мне было падалося, што Вундэркінд пераадолеў сваю механічную абмежаванасць.

— I залюбаваўся разам з вамі зоркамі? — Бурмакоў таксама рагатнуў, не з салідарнасці, іранічна.— Бывае...

Да світання Гушча перазарадзіў кіслародны і харчавальны апараты, памяняў энергетычны блок кібера.

I калі ўзышло сонца, быў гатовы ісці далей. Збіраўся пабываць на вяршыні і па спадзістым схіле, даўшы трыццацікіламетровага крука, выйсці да ўсюдыхода. Ён ужо збіраўся павярнуць на поўдзень, дзе дарога здавалася больш роўнай, як успомніў Вундэркіндаву знаходку. Было светла, але зоркі на небе не гаслі, праглядаліся. Павел адшукаў Вялікую Мядзведзіцу, апусціў ад яе позірк і наткнуўся на тэрасу, быццам выразаную ў скале, што высілася над шырокай, пакрытай унізе туманам далінай. Шчога адметнага на тэрасе, аднак, не прыкмеціў.

— Дзе ж тое інертнае рэчыва? — на ўсякі выпадак папытаў у робата.

— На месцы,— кібер быццам недаўмяваў ад нездагадлівасці чалавека і нават кпіў з яе.

— То вядзі, калі ты ўсё ведаеш,— і Гушча падумаў, што робату вельмі мала не хапае, каб стаць добрым субяседнікам.

Тэраса знаходзілася крыху ў баку ад намечанага ім шляху. Але да вечара было далёка, і ён не спяшаўся. Тым болей што менавіта тут з’явіўся нейкі повад для агляду.

Павел адчуваў сябе, як у зямным самалёце на завоблачнай вышыні. Далёка ўнізе курганіліся, падобныя на аблокі, светлыя на сонцы лысыя горы. У гэтым дзікім харастве была незвычайная веліч, неадольная сіла. Паўлу стала сумна. Вялікі творца — прырода тут быццам спынілася на паўдарозе. Панаставіўшы гор, панасыпаўшы пяску, яна забылася ўзбагаціць планету вадой, раслінамі, жывёламі...

Вузкая абрывістая цясніна перагарадзіла шлях, калі ўжо да тэрасы было зусім блізка. Павел пакруціў галавой і чмыхнуў. Цясніна, падобна, апяразвала патрэбную ім скалу з тэрасай з усіх бакоў.