Владимир Шитик - Апошняя арбіта

Пашукаем. Чалавек можа ўбачыць больш, чым самы дасканалы аўтамат.

20 студзеня. У вас можа скласціся ўражанне, што наша жыццё ў космасе аднастайнае, нуднае — праца, сон, праца. А мы ж выкарыстоўваем свой вольны час не горш, чым гэта было на Зямлі,— цікава, змястоўна, выбіраючы заняткі па душы. Апошнім часам раптам захапіліся шахматамі. Відаць, таму, што зараз і на Зямлі ідзе турнір мацнейшых гросмайстраў памяці Чыгорына.

Спачатку мы проста гулялі паміж сабой, не надта падлічваючы, хто і колькі ў каго выйграў. Галоўным быў сам працэс гульні. А потым С. В. прапанаваў і нам правесці турнір. Па-шчырасці, высвятляць свае шахматныя адносіны маглі толькі ён з П. К. Яны звычайныя аматары, хаця і тэорыю збольшага ведаюць і камбінацыю закруціць на дошцы часам могуць такую, што не адразу разбярэшся, як адказаць. Але ў параўнанні з імі я амаль прафесіянал, усё-такі кандыдат у майстры. Ды не будзеш жа адмаўляцца, бо ім цікава са мной спаборнічаць. Праўда, у наш турнір можна было б уключыць некалькі спецыялістаў з Цэнтра кіравання палётам, сярод іх ёсць нават майстры. С. В. запярэчыў, сказаў: «Абыдземся, мы тут самастойная тэрытарыяльная адзінка». Правільна сказаў, да таго ў космасе яшчэ не праводзіліся шахматныя чэмпіянаты. Наш будзе першы. А вынік?.. Я ўскочыў і заявіў:

— Няхай жыве першы касмічны турнір!

Я не сумняваўся, ведаў, што першым чэмпіёнам назавуць мяне.

Ды так яно і здарылася пазней. Турнір у чатыры кругі я выйграў, зрабіўшы з С. В. і П. К. па адной нічыёй. Перамога была ўнушальная, і, закончыўшы апошнюю партыю, я не вытрымаў (не ўвесь жа час быць сур’ёзным), узлез на крэсла і пракрычаў:

— Я — самы моцны! Я — чэмпіён «Набата» і ваколіц! Слава!

— Дзе ж нам лаўравы вянок узяць? — заклапочана сказаў С. В.

Не ведаўшы яго, можна было падумаць, што ён сапраўды пра вянок думае. Але я з ім ужо, як кажуць, пуд солі з’еў. Таму прывалок нейкую зашмальцаваную анучу (як гэта робаты-чысцілыпчыкі празявалі) і абматаў ёю галаву. Чым не вянок?

П. К., як бывалы рэферы, узняў маю руку і пачаў урачыстую прамову:

— Абвяшчаю зямляніна Віцю Асадчага чэмпіёнам «Набата» і бліжэйшых, а таксама далёкіх ваколіц. Абяцаю ўзнагародзіць першага касмічнага чэмпіёна шахматнай каралевай, вытачанай з марсіянскага...— Тут ён запнуўся, нахіліўся да мяне: — Віця, з чаго табе зрабіць каралеву, га?

С. В. рагатаў больш за ўсіх. Але, калі я ўжо наважыўся злезці са свайго трона, раптам падміргнуў П. К. і сказаў;

— Мацнейшы, Павел Канстанцінавіч? А ці самы?

— Даказаць? — Я надаў твару самы ваяўнічы выраз. Што-што, а шахматную перавагу мне, здаецца, даказваць патрэбы не было.

I нібы пацвярджаючы гэта, П. К. пакланіўся:

— Здаюся!

— Асабіста і я таксама, але...— С. В. пасміхнуўся, ён яўна забаўляўся.

Прызнацца, я не звярнуў увагі на гэтае «але». Мне не было чаго непакоіцца. Нават каб С. В. і П. К. мудравалі над дошкай удвух разам, я з імі справіўся б.

С. В. паглядзеў на мяне, паківаў галавой — відаць, я выглядаў дурнавата ад сваёй ганарыстасці — і сказаў у мікрафон унутранай сувязі:

— Вундэркінд, зайдзі ў кают-кампанію.

Во, дзіва, падумаў я. Вундэркінда я бачыў раней за С. В. Гэтага унікальнага кібернетычнага робата падарылі П. К. таварышы з Інстытута прыкладной матэматыкі. Ён мае рукі і ногі, тулава і твар з ротам, вачамі, вушамі, носам, апрануты ў сапраўдны касцюм, ходзіць так, што ззаду не адрозніш ад чалавека. Вядома, з пункту гледжання тэхнічнай неабходнасці не ўсе гэтыя дэталі былі патрэбныя, хапіла б дасканалага мозгу. Але творцы кібера нібы закінулі наперад, жартуючы ў свой час, што даюць П. К. вернага памочніка для блукання па чужых планетах — П. К. даўно марыў стаць касманаўтам, гэта ведалі. Таварышы П. К. разважалі, што ўжо калі спадарожнікам будзе машына, то хай яна мае чалавечы воблік.

Задума ўдалася. Помню, як Валя ўпершыню сустрэлася з Вундэркіндам. П. К. тады толькі атрымаў яго і запрасіў нас паглядзець падарунак. Я прыйшоў раней. Сядзім, размаўляем. А тут стук у дзверы. Робат, як асоба выхаваная, павярнуўся на стук і сказаў:

— Калі ласка, просім!

Валя ўварвалася і застыла, здзіўленая.

— А ты хто такі? — апамятаўшыся, спытала яна робата, які сціпла стаяў перад уваходам, чакаючы ці каманды, ці пытанняў.

— Вундэркінд! — Звычайна кібернетычныя сістэмы на эмоцыі не праграміруюцца, відаць, гэта пакуль немагчыма, аднак у адказе нашага робата мне пачулася прыхаваная годнасць.

— Тваё імя Вундэркінд? — Валя працягнула руку: — А я — Валянціна.