Владимир Шитик - Апошняя арбіта

Глядзеў-глядзеў у акуляр і раптам радасна крыкнуў:

— Бачу паверхню. Цыклон неверагоднай магутнасці раскруціў шматкіламетровую варонку. Горы, кратэры... Апарат! Плёнку!

Тэлескоп, вядома, заўсёды злучаны з прыстасаваннем для фатаграфавання касмічных аб’ектаў. Але ад хвалявання П. К., падобна, забыўся на гэта. Пакуль ён уцяміў, што ўсё патрэбнае пад рукой, аўтаматыка спрацавала сама. П. К. доўга вывучаў здымак, а потым перадаў яго С. В.

— Здаецца, нешта ёсць,— але сказаў гэта без ранейшага натхнення.

Капітан доўга разглядаў здымак, потым уставіў плёнку ў павелічальнік. На экране сапраўды быццам бы ўзніклі нейкія нагрувашчванні скал. Чым жа незадаволены П. К.?

— Надобна... — С. В., аднак, скептычна глядзеў на акран.— Вікто́р,— звярнуўся ён да мяне,— падай светафільтр.

I тады перад намі, як жывое, але імгненна застылае, праяснілася глыбокае завіхрэнне шматпластовых хмар і аблокаў — ад цёмна-сініх да светла-шэрых колераў і адценняў. А тое, што без светафільтра ўяўлялася паверхняй планеты, аказалася яшчэ адным, ніжнім пластом карычневых хмар, зафіксіраваных апаратам у момант вялікага ўзбуджэння. Відаць, шалёныя шквалістыя вятры не заціхалі на Венеры ва ўсёй яе атмасфернай тоўшчы.

П. К. сумеўся, адышоў. Цэлы дзень ён адчуваў сябе няёмка. Тым болей што мы не-не ды і паміналі светафільтр, жартуючы з чаго-небудзь няўдалага. То я ледзь не ўзняў трывогу, убачыўшы на экране лакатара светлую кропку,— думаў метэарыт. То С. В., забыўшыся, даў мне рашаць дыферэнцыяльнае ўраўненне, прызначанае для студэнтаў матфака трэцяга курса. Аднак, калі нарэшце падколкамі мы надта дапяклі П. К., ён упарта заявіў:

— Гэта апарат не паспеў!

Вядома, і аўтаматыка можа падвесці, такія выпадкі раз на мільён здараюцца. I ўсё-такі ў даным выпадку П. К. проста не хацеў прызнаць памылку. Таму выраз «Дайце светафільтр», думаю, прыжывецца. Калі хто з нас выказвае нешта неверагоднае, перабольшвае, яму кажуць: «А ці не падаць светафільтр?»

2 студзеня. I ў думках не было ніколі, што Новы год давядзецца сустракаць не тое што не дома, а нават не на Зямлі. С. В. даў экіпажу з выпадку свята два вольныя дні — трыццаць першага і першага. Гэта, праўда, не тычылася вахты каля цэнтральнага пульта. Але ў астатнім мы святкавалі па-сапраўднаму.

У карабельным садзе растуць дзве елачкі. 3 іншых дрэў, як і мае быць у зімовы сезон, лісці абсыпаліся, а яны стаяць і цешаць вока свежым зялёным убраннем. Пад кожную мы пасадзілі дзеда-мароза і каля елачак сустракалі Новы год. Было цудоўна! Адчуванне такое, нібы ты на ўскраіне зімовага лесу. А-а, я ж яшчэ нічога не расказваў пра наш натуральны сад, а без гэтага цяжка ўявіць, як у нас было на свята. Сад займае самае вялікае памяшканне, з прызначаных для людзей. Але дзіўныя не дрэвы, не трава, не глеба. Гэта ёсць у звычайнай аранжарэі, цяпліцы. У нашым садзе своеасаблівыя сцены, яны валодаюць эфектам аб’ёмнасці. Глядзіш на сцяну, і сад нібы працягваецца ўдалячынь, а там поле, лес, што табе хочацца бачыць — зімовы, летні, асенні... I на Новы год мы пабывалі быццам у зімовым бары, заснежаным, марозным. Здавалася, зрабі крок, працягні руку і ты патанеш у глыбокім пухлым сумёце. Такой елкі яшчэ ні ў кога нідзе не было!

Пагаварыў па відэатэлефоне з бацькамі, Валяй.

Усе святочныя дні не выключалі тэлевізары, глядзелі перадачы зямных станцый. I неяк забывалася, што дом, сябры далёка. Космас абжываецца! Чалавек ужо не так адчувае адлегласці.

А «Набат» набліжаецца да мэты.

7 студзеня. Самы магутны карабельны тэлескоп цяпер пастаянна нацэлены на Марс. Я пакуль не часта заглядаю ў акуляр. Хоць і засталося да планеты якіх трыццаць мільёнаў кіламетраў, усё роўна не вельмі што ўбачыш. Вось прыбудзем, высадзімся — тады нават рукамі памацаю. А С. В. і П. К. толькі пра Марс і думаюць. Увогуле гэта не дзіўна. Кожны з іх мае пра Марс сваё ўласнае ўяўленне, вось і спадзяюцца праверыць.

С. В. давярае даследаванням аўтаматычных станцый і не сумняваецца, што Марс у нечым паўтарае Месяц. Але ён кажа, што чужая прырода і мёртвая можа адкрыць шмат невядомага чалавеку, нават карыснага, цікавага. У гэтым з С. В. можна пагадзіцца. Знайшоў жа ён на Месяцы, дзе да яго пабывалі касманаўты, каштоўныя выкапні.

П. К., калі яны абмяркоўваюць план будучых даследаванняў, з С. В. не пагаджаецца. Ён таксама не думае, што на Марсе ёсць сапраўднае жыццё, у гэта цяпер не паверыць нават першаклашка. П. К. лічыць, што Марс зусім іншы, чым Месяц, бо мае атмасферу. Нават разрэджаная, сцвярджае ён, яна значна ўплывае на прыроду планеты і магла стаць прычынай існавання ніжэйшых форм арганічнага жыцця. Чаму яго не заўважылі аўтаматычныя станцыі? Надта малыя ўчасткі яны абследавалі, паверхневыя. I з П. К. мне хочацца пагадзіцца. Калі там ёсць жывыя арганізмы, хай сабе клетачныя, то чалавек зможа іх развіць, удасканаліць. Будзе тады і Валі работа на Марсе з яе астрабіялогіяй.