Jacek Dukaj - Xavras Wyżrn

– Tak. Tak. Przepraszam cię. Masz rację. Oczywiście.

A mówił tak cicho, że musiała do niego podejść. Odsłonił wtedy twarz, uniósł głowę – i już ją miał. Westchnęła. Wyciągnął do niej rękę. Bez wahania odpowiedziała na ten gest. Ścisnął jej dłoń.

– Co się stało?

– Nie wiem… jeszcze… jeszcze nie wiem. Rozmawiali w jego gabinecie. Wchodząc, zamknęła za sobą drzwi na klucz. On, zgarbiony, wychylony w przód, siedział w fotelu, w którym umarł – jeśli umarł w ogóle -Standartenfuhrer SS Peter von Faulnis, ona stała nad nim – i to było właściwe, tak się to odbyć powinno.

– Przyrzeknij mi, że dopilnujesz, by nadal nie wychodziły z domu.

Żachnęła się.

– No wiesz…

– Przyrzeknij mi. Nie chcę uspokajających słów. Chcę prawdziwej przysięgi.

Pokręciła głową, włosy poruszyły się miękko wokół jej twarzy; spoglądała teraz na męża z góry, z jakąś bezmierną melancholią, smutkiem iście malarskim, niczym Madonna frasobliwa, ta spośród smagłolicych Madonn z włoskich płócien o bardzo mrocznych tłach. Posunęła się ćwierć kroku w przód, objęła twardy, nie ogolony policzek Jana Hermana wolną dłonią, delikatnie i ciepło, jak matki ujmują jasne główki swych dzieci. Nie uśmiechała się, ale uśmiech był w spokoju jej oddechu.

– Nie – rzekła równie cicho, co on. – Nie złożę takiej przysięgi. Już zapomniałeś o moich słowach. Już zapomniałeś o przyznanej racji. Znowu chcesz zawłaszczyć dla siebie całą odpowiedzialność. Ja jestem matką. Ja decyduję. Podziel się ze mną swymi lękami. Nic nie przeraża mocniej od samej tajemnicy.

I była prawda w jej słowach, nie mógł zaprzeczyć. Nawet się nie starał.

– Ten dom, Viola, ten dom jest nawiedzony. Opowiedziały ci swój sen? To jest szantaż. Fąfałnic, pamiętasz? Tak naprawdę on się nazywał von Faulnis i umarł tutaj, mówiłem ci. Został zabity. Nie ma ochrony przed taką śmiercią. Lea i Krystian nie mogą stąd wyjść. Bo wierzę temu szantażyście, kimkolwiek on jest. Ja mu wierzę.

Czytała szczerość z jego oczu; wdzięczny był za jej bezruch, bo nie cofnęła dłoni od jego twarzy.

– Proszę cię…

– Viola.

– Proszę…

– Wiesz przecież.

– Tak. Aleja…

– A gdzie my niby jesteśmy? Gdzie rozmawiamy?

– Chcesz mnie przestraszyć!

– Sama się tego domagałaś. Otrzeźwiło ją jego okrucieństwo.

– Nawet nie wiem, czy ci wierzę – szepnęła.

– Ja wiem. Wierzysz. Przeczuwałaś to od początku.

– Nie żartowałbyś sobie przecież…

– Nie.

Dopiero wtedy odstąpiła od niego; oderwała również wzrok i rozejrzała się po bibliotece. Trudnemu błysnął w myśli, ostro i wyraźnie, obraz Violetty obronnym gestem zakładającej ręce na piersi i ściągającej ramiona do wewnątrz; w ułamek sekundy później istotnie uczyniła to. Niemal się uśmiechnął. Ten rodzaj jasnowidztwa przychodzi z czasem w każdym małżeństwie.

Zacisnęła wargi, odważnie przyjmując na siebie pełną świadomość podległości jakimś niewidzialnym mocom, już przez sam fakt nieustannego pozostawania pod ich obserwacją.

– Co teraz?

– Teraz trzeba będzie dobić targu. Czekam na wyjawienie ceny.

– To Koń dał ci tę książkę?

Tak – odparł, zanim się zorientował, że Violetta wskazuje gniewnym spojrzeniem nie na dzieło Charlesa Howarda Hintona, lecz na czarną Księgę; obie te książki przytargał mroźnym i śnieżnym rankiem z pogrążonego w zimowym lenistwie miasta, a ona, otwierając mu drzwi, udawała, że nie zwraca na nie uwagi. Ale to inteligentna kobieta, nie zapominał o tym. Wiedziała o Koniu, nie wiedziała o getcie; wiedziała o duchach, nie wiedziała o pokoju na strychu. Czuł, iż utrzymując ją w stanie częściowej ignorancji, w rzeczy samej dopuszcza się aktu brutalnego kłamstwa. Zaniechanie czynu też jest czynem; policzone zostaną nasze decyzje, nie zaś wyniki rzutów kośćmi. Więc kłamał, kłamał jej świadomie i z premedytacją, podobnie jak Izaakowi Goldsteinowi. Przełykał teraz gorzką plwocinę: Nie jestem, nie jestem dobrym człowiekiem.

– Janek! Janek, spójrz mi w oczy! – zmarszczyła brwi. – Zapamiętaj sobie to jedno: nic beze mnie! Nic beze mnie.

– Dobrze, dobrze.

– Nie bądź taki pewien swego. Ja jeszcze nie zdecydowałam, czy to szaleństwo, czy tylko histeria.

– Ale dzieci…

– Myślisz, że wystawię je na jakiekolwiek ryzyko? Znasz mnie chyba.

– Znam i dlatego nie rozumiem… Uśmiechnęła się, bynajmniej nie pojednawczo.

– Ty mi jeszcze nic nie wytłumaczyłeś. A ja muszę wiedzieć wszystko, wszystko. Po śniadaniu…

– Nie jestem głodny.

– …przyjdę tu i sobie porozmawiamy. Może i przetrzeźwiejesz do tego czasu.

Wyszła. Obca kobieta, obcy człowiek, wróg.

Spojrzał na zegarek: ósma czterdzieści. Śniadanie niedługo. Ma do dyspozycji godzinę, nie więcej.

Wstał i zamknął za nią drzwi; potem wrócił do biurka. Zasiadł za nim na krześle, odsunąwszy na bok po pustym blacie łaciński rękopis oraz książczynę Hintona. Wyprostował się, oparł przedramionami o mebel.

– Czekam – rzekł w pustkę.

W gruncie rzeczy nie spodziewał się żadnej odpowiedzi. Był dzień, a w domu aż huczało od ech porannych kłótni przebudzonej familii – nie są to okoliczności sprzyjające manifestacjom ciemnych sił. Błąd, jaki Trudny popełnił, popełniłaby w tej sytuacji większość ludzi: on mianowicie wciąż jeszcze stosował do rzeczywistości sztuczną, aprioryczną logikę autorów powieści grozy, ponieważ tak naprawdę – wciąż jeszcze – nie wierzył w tę rzeczywistość.

To wina tych wszystkich lat, które przeżył, twardo stąpając po ziemi: tkwiła w nim, gdzieś bardzo głęboko, organiczna, instynktowna, fundamentalna niewiara. Noc pozbawiała ją wpływu na myśli, uczucia i odruchy Jana Hermana – ale teraz właśnie nie było nocy.

– Czekam – powiedział i, zaiste, nie czekał długo.

Poczuł ucisk dookoła ud i barków. Coś nim szarpnęło. Spadał, ale do góry. Wzlatywał wzwyż, lecz na dół. Odruchowo poderwał się na nogi i złapał brzegu biurka. Tyle że nie było podłogi pod jego stopami ani blatu pod jego dłońmi. Miał otwarte oczy i dlatego nie krzyczał: sparaliżował go szok absolutnej dezorientacji. Trudny był zdezorientowany w ostatecznym tego słowa znaczeniu.

Gabinet zniknął, nie widział gabinetu: ani jego wnętrza, ani ścian, ani w ogóle domu. Miotał w panicznym strachu głową – na boki, w dół i w górę – usiłując wypatrzyć choć jeden znany, stały punkt odniesienia. Nie było takiego. Wciąż nie krzyczał, ponieważ brak mu było tchu, a także dlatego, iż czuł śmiertelne rozrzedzenie atmosfery, w jakiej się znalazł, wciąż postępujące w miarę jego ruchu w niewiadomym kierunku, lecz który to ruch postrzegał poprzez nieustanną wszechzmianę. To już Tybet, pomyślał, histerią zapędzony w absurd. To już Himalaje -to w górach tak ciężko się oddycha.

Ale przecież nadał miał otwarte oczy – nie był w stanie ich zamknąć – i widział, że to w żadnym razie nie jest Ziemia, którą znał i na której żył. Łopotały wokół niego płachty jakiejś ciemnej materii, znikając i pojawiając się w ułamkach sekund. Czasami równoległe, czasami względem siebie prostopadłe, czasami wręcz się przecinające, ciągnęły się z nieskończoności w nieskończoność, a on sunął wskroś nich. Choć tak naprawdę nie czuł przecież tego ruchu; zdezorientowane zmysły mówiły mu coś innego: że trwa nieruchomo w centrum wszystkiego, a owo wszystko kalejdoskopowo co raz to wpada i wypada z okalającej go przestrzeni. Aczkolwiek jakaś część jego umysłu wiedziała, że po prostu doświadcza kolejnego aspektu naturalnej względności ruchu.