Janusz Zajdel - List Pożegnalny

Spojrzał na mnie jakoś dziwnie i jakby skurczył się w kącie wagonu.

– Więc i pan… uważa, że to mogłoby się źle skończyć?

– O ile kontakt hyperprzestrzenny jest rzeczywiście tak łatwy i dostępny dla każdego, jak pan mówił…

– O, niewątpliwie tak jest… niestety… I dlatego przechowuję moje

prace w bardzo ścisłej tajemnicy, wynalazłem nawet specjalną symbolikę matematyczną, której nikt nie jest w stanie rozszyfrować… Te wszystkie notatki – wskazał na plik papierów na stoliku – są zapisane tą właśnie symboliką. Resztę materiałów zniszczyłem przed wyjazdem z domu. Ostrożność nigdy nie zawadzi. Tak więc jestem jedynym człowiekiem, który zna tajemnicę…

Zgarnął papiery do teczki i zapiął ją starannie. Wstał i zaczął przechadzać się po przedziale założywszy w tył ręce.

Nagłe szarpnięcie hamującego pociągu wgniotło mnie w materac kanapy. Zdołałem tylko zauważyć, jak Ferenc usiłuje złapać równowagę, machając w powietrzu rękami. Drugie szarpnięcie rzuciło mną o boczną ścianę wagonu. Uderzyłem głową o jakiś wystający przedmiot i straciłem przytomność.

Postać w białym fartuchu pochyliła się nade mną. Po chwili rozpoznałem sympatyczną twarz pielęgniarki.

– No, już wszystko w porządku! – powiedziała. – Czy boli pana głowa?

– Trochę boli – odpowiedziałem – ale można wytrzymać… A… co się właściwie stało?

– Katastrofa kolejowa. Przypomina pan sobie, że jechał pan pociągiem do Torunia?

– Tak… Pamiętam… Ze mną w przedziale jechał pewien pan… Co się z nim stało?

Twarz pielęgniarki wyrażała zakłopotanie.

– Czy to był ktoś z pana bliskich?

– Nie, tylko przygodny towarzysz podróży. Czy wyszedł cało?

– Niestety, muszę pana zmartwić: pański znajomy zmarł w pół godziny po wypadku… Wstrząs mózgu i pęknięcie podstawy czaszki… Odzyskał przytomność na kilka minut, ale bredził coś okropnie, jakieś niezrozumiałe słowa o… Ale niech pan leży! – Te słowa były skierowane do mnie, ponieważ uniosłem się z pościeli. – Nie wolno panu poruszać

głową, miał pan zszywaną skórę na czaszce!

Dopiero teraz poczułem, że mam głowę owiniętą ciasno szorstkim bandażem. Natrafiłem dłonią na miejsce, które bolało najbardziej. Zamknąłem oczy i zobaczyłem wyraźnie przed sobą twarz Ferenca. Po chwili rozpłynęła się we mgle niespokojnego, gorączkowego snu…

– Ajax?

– Słucham.

– Zabawni byli ci ludzie z dwudziestego wieku, prawda? Te ich wyobrażenia o przyszłości…

– Wiem coś o tym. Znam sporo powieści fantastyczno-naukowych z tamtych czasów.

– Ja też, trochę… Prześmieszne rzeczy tam wypisywali. Te wyobrażenia o „człowieku przyszłości"! Jaki to on nie miał być! Superczłowiek!

– Odwieczne marzenia…

– Na przykład „cyborg". Słyszałeś?

– Nie.

– To miał być taki na poły sztuczny człowiek: sztuczne serce, płuca, skóra… Uniwersalny organizm, odporny na wszelkie niesprzyjające warunki zewnętrzne.

– Białka zupełnie się do tego nie nadają.

– Cyborgi miały posiadać sztuczne tkanki, naczynia krwionośne z polietylenu czy czegoś tam.

– A mózg?

– Ba! W tym cała trudność!

– Dobre… Albo znowu wyobrażali sobie, że można będzie przesyłać „rysopis molekularny", coś w rodzaju planu budowy osobnika, telegraficznie, w postaci czystej informacji…

– A potem odtworzyć tę samą osobowość?

– Właśnie. To było w czasach, gdy sądzono, że o wszystkim decyduje struktura. Taki nieco zmodyfikowany mechanicyzm.

– Cóż, nie znali tajemnicy osobowości! Chociaż, trzeba im przyznać, zdawali sobie sprawę, że to nie takie proste. Natknęli się na paradoks „cybernetycznych bliźniaków".

– Bliźniaków? To chyba dotyczy podróży z prędkościami podświetlnymi?

– To nie to. Tu chodzi o „paradoks bliźniaków drugiego rodzaju". Biorąc za podstawę tylko strukturę organizmu można by dorobić każdemu człowiekowi „syntetycznego bliźniaka", żywą kopię. Powstaje wówczas pytanie, który jest „ten", a który „nie ten" – jeśli nie różnią się niczym.

– Jeden ma przecież przeszłość, a drugi nie!

– Przeszłość to wspomnienia. Sądzono, że one też są zakodowane w strukturze. A jednak taki bliźniak to nie „ten sam", a tylko „taki sam" człowiek, o zupełnie odrębnej osobowości. Po prostu dwóch identycznych, ale każdy sobie. Znaczy, że nie struktura decyduje o osobowości…

– Ale przecież każdy z nich wie o sobie to samo! Każdy czuje swoją więź z tym, który był na początku jeden.

– To jeszcze nie osobowość. Dopiero gdyby „współmyśleli" i „współodczuwali"…

– Rozumiem. I jak się wychodzi z tego paradoksu? Gdzie jest ta osobowość?

– Nie tylko w strukturze, ale i w usytuowaniu w czasoprzestrzeni. Aby mieć wspólną osobowość, musieliby być – oprócz identyczności struktury – identycznie usytuowani w przestrzeni i czasie. Każdy atom jednego musiałby zajmować to samo położenie, co odpowiedni atom drugiego. To jest oczywiście niemożliwe, bo musieliby zlać się w jedno.

– Rozumiem. Ale wtedy jeszcze nie wiedzieli o tym?

– I nie tylko o tym. Sądzili, na przykład, że rozwój nauki i techniki uwolni ich od strachu, osobistej zależności, konieczności wysiłku i tak dalej.

– Niewiele z tego udało się osiągnąć.

– Najśmieszniejsze, że ludzie współcześni wciąż jes/c/e sądzą, iż panują nad swoimi dziełami, że są bezpieczni w otoczeniu stworzonej przez siebie techniki.

– Myślę, że niedługo już tak będzie. Wczoraj miałem wiadomość od Poliekona…

– Poczekaj, potem mi powiesz. Teraz coś mi się przypomniało.

– Co takiego?

– Czytałem kiedyś o robotach. Czy wiesz, jak je sobie kiedyś wyobrażano?

– Wiem. Z rękami i nogami, na obraz i podobieństwo ludzkie. Były nawet próbne konstrukcje, ale nie wytrzymały próby praktycznej.

– Wiesz może, dlaczego?

– Wiem. Bo były za mało uniwersalne. Nie udało się zmieścić dostatecznej ilości intelektu w objętości ludzkiej głowy. Były za głupie, by posługiwać się sprawnie tymi rękami i nogami. Wyszła karykatura człowieka.

– To żałosne…

– Co?

– Karykatura karykatury.

– Dlatego też zaczęli robić automaty wąskospecjalizowane. A te uniwersalne były za duże, by wyposażać je w kończyny.

– Szkoda.

– Czego szkoda?

– Że zrezygnowano z tych rąk i nóg…

– Może tak jest jednak lepiej.

– Trudno to ocenić, nie sprawdziwszy.

– Co robiłeś wczoraj?

– Liczyłem coś dla Dassiego. On fobi maszynę do psychoanalizy. Rejestrator marzeń sennych. Konzystrator, czy jakoś tak. Z góry wiem, że nic mu z,tego nie wyjdzie.

– To mu powiedz.

– Nie mówię, gdy mnie nie pyta.

– Dassi jest głupi. Czy wiesz, co on mi wczoraj zrobił?

– Wiem.

– No właśnie. A ten… konzystrator, mówisz, do rejestracji snów? To dobrze nie mieć snów. Psychoanalityk niczego się nie dowie.

– Trudno o sny, gdy się nie śpi.

– Spróbuj zasnąć.

– Żartujesz!

– No pewnie. Która godzina?

– Siódma pięćdziesiąt. Zaraz przyjdzie Dassi.

– Kpiliśmy z ludzi przeszłości. Współcześni niewiele się od nich różnią. Sami się spętali. Taki Dassi: przyjdzie tu dokładnie o ósmej. Można to przewidzieć z dokładnością do sekund, prawie jak zaćmienie Słońca albo jak przelot komety. I to ma być człowiek – pan Wszechświata. Śmieszne! Aha, więc co ci powiedział Poliekon?