Konstrukcja Pasożytów umysłu oparta jest, w punkcie wyjścia, na trzech koncepcjach: psychologii analitycznej Junga, egzystencjalizmie Heideggera i fenomenologii Husserla.
Z koncepcji Junga Colin Wilson zaczerpnął przekonanie o istnieniu, tak zwanej, świadomości kolektywnej i archetypów. Carl Gustaw Jung, szwajcarski psychiatra i psychoanalityk, dowodził, że w psychice człowieka istnieją nieuświadomione głębokie podkłady nieświadomości, które zawierają ponadczasową wiedzę zgromadzoną przez cały gatunek ludzki. Nieświadomość kolektywna jest rodzajem biblioteki zawierającej najgłębsze i najważniejsze mądrości gatunku ludzkiego i że wiedza ta jest dostępna każdemu człowiekowi.
Z koncepcji Heideggera natomiast Colin Wilson zapożyczył przekonanie o prymacie bytu nad niebytem, o tym że człowiek poprzez ciążenie do autentycznej egzystencji wykracza poza siebie i przez to realizuje tkwiące w nim możliwości.
Z koncepcji Husserla Colin Wilson zaczerpnął idee analizy rzeczywistości, która pozwala na odróżnienie czystej świadomości od transcendentnej sfery świata. Jest to idea prymatu analizy umysłu nad analizą rzeczywistości.
Te trzy koncepcje są jednak jedynie punktem wyjścia, bowiem książka oparta jest przede wszystkim na pomysłach głoszonych przez Gurdżijewa.
Postać Gurdżijewa jest jedną z najbardziej barwnych, a jednocześnie najbardziej kontrowersyjnych w historii myśli XX wieku. W Polsce zupełnie nie znany, wywarł ogromny wpływ na światową kulturę czy myśl religijną. Jego koncepcja w sposób celowy została przedstawiona przez niego w bardzo udziwnionym i hermetycznym języku. Popularne ujęcie owej koncepcji zawdzięczamy Uspiańskiemu — jego uczniowi — który napisał wiele prac popularyzujących idee Mistrza. O ile znaczenie myśli Gurdżijewa w filozofii może być kwestionowane, to na pewno jej znaczenie dla psychologii jest niewątpliwe. Koncepcja jego najbliższa jest myśli sufich — mistycznego odłamu islamu. Colin Wilson zaczerpnął idee ośrodków mózgowych z teorii kaukaskiego mędrca. Według Gurdżijewa człowiek dysponuje wieloma ośrodkami w mózgu takimi jak: ośrodek emocjonalny, ośrodek ruchowy, intelektualny, odruchowy i seksualny oraz dwa ośrodki wyższego rzędu, które są odpowiedzialne za, tak zwane, wyższe przeżycia człowieka. Człowiek ma tendencję do identyfikowania się z jakimś z ośrodków i często błędnie wykorzystuje ich funkcjonowanie. Na przykład, energię ośrodka emocjonalnego wykorzystuje on do zasilania ośrodka intelektualnego, co jest powodem jego złego funkcjonowania. W ogóle wszystkie ośrodki mózgowe mają tendencję do „wykradania” energii ośrodkowi seksualnemu i w zamian przekazywanie mu bezwartościowej własnej energii. Także przekonanie, że ciała niebieskie są żywymi istotami, jest zaczerpnięte przez autora Pasożytów umysłu z koncepcji Gurdżijewa. Sądził on bowiem, że ciała niebieskie są żywe, a przykładowo Księżyc będący młodszym bratem Ziemi, podkrada energię emitowaną przez życie na naszej planecie.
Powróćmy jednak do prezentacji głównych idei teorii Gurdżijewa. Sprowadzić je można do następujących tez:
po pierwsze — człowiek żyje złudzeniami i w tym sensie życie jego jest nieautentyczne. Podobny jest w swoim działaniu do maszyny, która funkcjonuje w bezwiedny i nieświadomy sposób;
po drugie — człowiek powinien dążyć do wolności i dokonuje się to poprzez odrzucenie złudzeń. Pierwszy krok to uświadomienie sobie, że nie jest się wolnym. Wyzwolenie można osiągnąć czterema drogami: drogą fakira, mnicha, jogina czy metodą wypracowaną przez Gurdżijewa, a będącą syntezą tych trzech poprzednich;
po trzecie — drogę do wolności przebywa się czterema etapami (każdemu z etapów odpowiada stosowny stan świadomości). Pierwszy etap nazwać można „zwykłym snem”, etap drugi — „budzącą się świadomością”, etap trzeci — „pamiętaniem o sobie” (jest to etap, gdy uwaga człowieka skupia się do wewnątrz i na zewnątrz niego) i etap czwarty, zwany „świadomością obiektywną”.
Człowiek najczęściej pogrążony jest we śnie. Gurdżijew sądził, że zazdrosne o rozwój człowieka istoty kosmiczne wmontowały w umysł człowieka specjalne urządzenie powodujące, że pogrążył się on w odwiecznym śnie złudzeń. Gurdżijew ilustrował ten fakt wschodnią opowieścią o złym czarnoksiężniku, który by zniewolić hodowane przez niego owce, wmówił im, że są nieśmiertelne, że obdarcie ich ze skóry jest jak najbardziej w ich interesie, że on sam jest dobry, że nie muszą przejmować się dniem jutrzejszym, a one same są orłami, wilkami, ludźmi czy czarnoksiężnikami. I tak mógł spokojnie hodować je na rzeź. Człowiek winien się przebudzić, a jest to bardzo trudne, gdyż ludzie śnią nie wiedząc, że są pogrążeni we śnie. We śnie stają się łatwym łupem złudzeń, przywiązują się do swych marzeń, cierpień, pragnień. Człowiek staje obecnie przed ostateczną próbą wyrwania się z owego ogłupiającego snu. Ale inercja i wrodzone lenistwo uniemożliwia mu przebudzenie.
Pasożyty umysłu obok powieści The Black Room oraz The Philosopher’s Stone tworzą, tak zwaną, trylogię-„ostrzeżenie”. Ich główne przesłanie to dążenie ku większej wewnętrznej wolności i mocy. Ostrzega, że gatunek ludzki stanął przed ostatnią próbą. Jeśli będzie kontynuował rozwój mechanicznej, wyspecjalizowanej i zunifikowanej cywilizacji, to bezpowrotnie zatraci to co w nim najwartościowsze, a więc paranormalne zdolności i możliwości doświadczenia transcendentu.
Tadeusz Zysk