Станiслаў Лем - Салярыс

— I я вiтаю вас, доктар, — адказаў я.

Мне стала смешна, хоць не было нiякай прычыны для смеху. З каго мне, у рэшце рэшт, смяяцца? Я нешта трымаў у руцэ: прабiрку з крывёю. Я страсянуў прабiрку. Кроў ужо згарнулася. Мо ўсё гэта мне здалося? Мо проста падман?

— Я хацеў бы прапанаваць на ваш разгляд некаторыя праблемы, звязаныя з э… фантомамi, — чуў i не чуў я голас Сарторыуса.

Словы з цяжкасцю даходзiлi да маёй свядомасцi. Я абараняўся ад яго голасу, па-ранейшаму пазiраючы на прабiрку са згусткам крывi.

— Назавём iх утварэннем Ф, — хутка падказаў Снаўт.

— Цудоўна.

Пасярод экрана цямнела вертыкальная лiнiя, якая сведчыла, што я прымаў адначасова два каналы — па абодва бакi ад лiнii я павiнен быў бачыць маiх субяседнiкаў. Аднак экран заставаўся цёмным, толькi вузкая светлая палоска вакол яго сведчыла, што апаратура працуе, а перадатчыкi нечым заслонены.

— Кожны з нас правёў розныя даследаваннi… — Зноў ранейшая асцярожлiвасць у гугнявым голасе таго, хто гаварыў. Маўчанне. — Можа, мы спачатку аб’яднаем нашы назiраннi, а затым я мог бы паведамiць, да чаго прыйшоў сам… Мо вы, доктар Кельвiн, пачняце першы…

— Я? — здзiвiўся я.

Раптам я адчуў позiрк Хэры. Я паклаў прабiрку на стол, яна пакацiлася пад штатыў, а я падсунуў нагой трыногу i ўсеўся на яе. Спачатку я хацеў адмовiцца, але нечакана для самога сябе прамовiў:

— Добра. Кароткi абмен думкамi? Добра! Я амаль нiчога не зрабiў, але сказаць магу. Адно мiкраскапiчнае даследаванне i некалькi рэакцый. Мiкрарэакцый. У мяне склалася ўражанне, што…

Да гэтай хвiлiны я не ўяўляў, што буду гаварыць. Толькi зараз я зразумеў.

— Усё ў норме, але гэта камуфляж. Iмiтацыя. У пэўным сэнсе гэта суперкопiя: паўтарэнне больш дакладнае, чым арыгiнал. Гэта азначае, што там, дзе ў чалавека мы сутыкаемся з мяжой структурнай дзялiмасцi, тут мы iдзём далей — тут скарыстаны субатамны будаўнiчы матэрыял!

— Пачакайце. Пачакайце. Як вы гэта разумееце? — дапытваўся Сарторыус.

Снаўт не прамовiў нi слова. А мо гэта яго частае дыханне чулася ў трубцы? Хэры зiрнула ў мой бок. Я быў надта ўзрушаны — апошнiя словы амаль выгукнуў. Супакоiўшыся, я згорбiўся на сваёй нязручнай табурэтцы i заплюшчыў вочы.

— Як гэта выразiць? Першасны элемент нашых арганiзмаў — атамы. Мяркую, што ўтварэннi Ф складаюцца з адзiнак, меншых, чым звычайныя атамы. Значна меншых.

— З мезонаў?.. — падказаў Сарторыус.

Ён зусiм не здзiвiўся.

— Не, не з мезонаў… Мезоны можна было б убачыць. Бо магчымасць апаратуры, якая стаiць тут, у мяне, унiзе, дасягае 10–20 ангстрэм. I ўсё адно не вiдаць. Значыць, не мезоны. Хутчэй за ўсё нейтрыны.

— Як вы гэта сабе ўяўляеце? Бо нейтрынныя кангламераты нетрывалыя…

— Не ведаю. Я не фiзiк. Магчыма, iх стабiлiзуе нейкае сiлавое поле. Я гэтага не ведаю. Ва ўсякiм разе, калi я маю рацыю, то яны складаюцца з часцiц, якiя меншыя за атам прыблiзна ў дзесяць тысяч разоў. Але i гэта яшчэ не ўсё! Калi б малекулы бялку i клеткi мелi будову непасрэдна з «мiкраатамаў», то яны адпаведна былi б меншыя. I крывяныя цельцы, i ферменты, i ўсё. Але i гэта не так. З гэтага вынiкае, што ўсе бялкi, клеткi, ядро клетак — толькi iмiтацыя! На самай справе структура, якая нясе адказнасць за дзеяздольнасць «госця», схавана глыбей.

— Кельвiн! — амаль выгукнуў Снаўт.

Я здзiвiўся i змоўк. Я сказаў: «Госця»?! Так, але Хэры не пачула гэтага. Зрэшты, яна не зразумела б. Хэры глядзела ў iлюмiнатар, падпершы галаву рукой, яе маленькi чысты профiль вымалёўваўся на фоне пурпуровай зоркi. Слухаўка маўчала. Я чуў толькi далёкае дыханне.

— Тут нешта ёсць, — прамармытаў Снаўт.

— Так, мажлiва, — дадаў Сарторыус, — толькi маецца адна закавыка — Акiян складаецца не з гiпатэтычных часцiц, пра якiя гаворыць Кельвiн, а са звычайных.

— Вiдаць, ён можа сiнтэзаваць i такiя, — адзначыў я.

Раптам мяне ахапiла апатыя. Гэта была бясплодная, нiкому не патрэбная размова.

— Але гэта вытлумачвала б незвычайную вынослiвасць, — мармытнуў Снаўт. — I тэмп рэгенерацыi. А мо энергетычная крынiца знаходзiцца нават там, углыбiнi, iм жа не трэба есцi…

— Прашу слова, — прамовiў Сарторыус.

Я не мог яго пераносiць. Калi б ён хоць не выходзiў са сваёй ролi!

— Давайце прааналiзуем пытанне матывацыi. Матывацыi з’яўлення ўтварэнняў Ф. Я ставiў бы пытанне так: а што такое ўтварэннi Ф? Гэта не асобы, не копii пэўных асоб, а матэрыялiзаваная праекцыя тых звестак пра гэтую асобу, якiя маюцца ў нашым мазгу.

Трапнасць вызначэння здзiвiла мяне. Сарторыус хоць i антыпатычны мне, але мае розум.

— Гэта праўда, — уставiў я. — Гэта вытлумачвае нават, чаму з’явiлiся асо… утварэннi менавiта такiя, а не iншыя. Выбраны сама ўстойлiвыя адбiткi з памяцi, найбольш iзаляваныя ад iншых, хоць, вядома, нiводзiн гэткi адбiтак не можа быць цалкам адасоблены, i ў працэсе яго «капiравання» былi, маглi быць захоплены часткi iншых адбiткаў, якiя выпадкова знаходзiлiся побач, таму прышэлец часам выяўляе ведаў больш, чым аўтэнтычная асоба, паўтарэннем якой ён павiнен з’яўляцца…