Ursula Le Guin - Duisters linkerhand

Mijn stem trilde toen ik die verzen uitsprak, want terwijl ik ze zei, herinnerde ik me dat mijn broer diezelfde woorden had gebruikt in de brief die hij me vlak voor zijn dood schreef.

Ai peinsde en zei na enige tijd: ‘Jullie zijn afgezonderd en onverdeeld. Misschien zijn jullie net zo bezeten van eenheid als wij van dualisme.’

‘Wij zijn ook dualisten. Tweevoudigheid is noodzakelijk, nietwaar? Zolang je jezelf hebt en de ander .’

‘Ik en Gij,’ zei hij. ‘Ja, het gaat zelfs verder dan seks…’

‘Vertel me eens, hoe onderscheidt de andere sekse van jouw ras zich van de jouwe?’

Hij keek verbaasd en in feite was ik zelf ook tamelijk verbaasd over mijn vraag; kemmer roept nou eenmaal dergelijke spontane zaken op. We waren ons allebei erg van onszelf bewust. ‘Daar heb ik nooit bij stilgestaan,’ zei hij. ‘Jij hebt nog nooit een vrouw gezien.’

Hij gebruikte het woord uit zijn Terraanse taal, dat ik kende.

‘Ik heb ze op plaatjes gezien. De vrouwen zagen eruit als zwangere Gethenen, maar dan met grotere borsten. Verschillen ze veel van jouw geslacht wat geestelijk gedrag betreft? Zijn ze als het ware een andere soort?’

‘Nee. Ja. Nee, natuurlijk niet, niet echt. Maar het verschil is erg belangrijk. Ik geloof dat het belangrijkste feit, de zwaarst wegende factor in iemands leven, is of hij als man of als vrouw wordt geboren. In de meeste gemeenschappen bepaalt dat je verwachtingen, je bezigheden, je levensbeschouwing, je ethische opvattingen, je gedrag — bijna alles. Woordenschat. Idioom. Kleding. Zelfs voedsel. Vrouwen-vrouwen hebben de neiging minder te eten. Het is ontzettend moeilijk de aangeboren verschillen van de aangeleerde te onderscheiden. Zelfs waar vrouwen gelijkelijk deelnemen aan de maatschappij, zijn zij toch degenen die alle kinderen ter wereld brengen, en dus hebben ze ook het grootste aandeel in de opvoeding…’

‘Is gelijkheid dan niet overal gebruikelijk? Zijn ze geestelijk minderwaardig?’

‘Dat weet ik niet Ze brengen niet vaak wiskundigen voort, componisten, of uitvinders of abstracte denkers. Maar dat komt niet doordat ze dom zijn. Lichamelijk zijn ze minder gespierd, maar wat taaier dan mannen. Geestelijk —’

Nadat hij lange tijd naar de gloeiende kachel had zitten staren schudde hij zijn hoofd. ‘Harth,’ zei hij, ‘ik kan je niet vertellen wat een vrouw is. Ik heb er nooit abstract over nagedacht, weet je, en — God! — zo langzamerhand weet ik het bijna niet meer. Ik ben hier al twee jaar… Jij begrijpt dat niet. In zekere zin zijn vrouwen me vreemder dan jij. Met jou heb ik tenminste één geslacht gemeen…’

Hij wendde zich af en lachte, treurig en gespannen. Mijn eigen gevoelens waren ook nogal ingewikkeld en we lieten het onderwerp verder maar rusten.

Yrny Thanern. Vandaag negenentwintig kilometer, oostnoordoost volgens het kompas, op ski’s. Na het eerste uur raakten we de richels en de spleten kwijt. We deden samen liet leidsel om, ik in het begin nog met de sonde, maar die is niet meer nodig: er ligt bijna een meter oude sneeuw over de massieve ijslaag, en op de oude sneeuw ligt een flink aantal centimeters stevige, tamelijk verse sneeuw met een goed oppervlak. Noch wij, noch de slee zakten erin weg en de slee trok zo licht dat het bijna niet te geloven was dat we nog steeds een kilo of veertig de man trokken. Gedurende de middag trokken we om beurten, wat makkelijk kan op deze geweldige onderlaag. Het is jammer dat al het zware werk tegen de hellingen en over de rotsen met de zware vracht moest gebeuren. Nu is de vracht erg licht. Veel te licht: ik merk dat ik me vaak zorgen maak over het voedsel. We eten etherisch zegt Ai. De hele dag trokken we licht en vlug over het vlakke ijs, spierwit onder een grijsblauwe lucht die alleen werd gebroken door de paar zwarte nunataktoppen, nu ver achter ons en een donkere veeg, de adem van de Drumner. Anders niet: de omfloerste zon en het ijs.

Deze legende is ontstaan in de prehistorie; hij is in vele vormen opgetekend. Deze zeer primitieve vorm is afkomstig van een geschreven pre-Yomesh tekst, gevonden in de Rotsschrijn van Isenpeth in het Gobrin Achterland.

In den beginne was er niets dan ijs en zon. In vele jaren smolt de zonneschijn een grote kloof in het ijs. In de wanden van de kloof zaten grote gestalten van ijs en hij had geen bodem. Druppels water smolten van de ijsgestalten in de wanden van de kloof en vielen omlaag en omlaag. Een van de ijsgestalten zei: ‘Ik bloed.’ Een andere ijsgestalte zei: ‘Ik ween.’ Een derde zei: ‘Ik zweet.’

De IJsgestalten klommen uit de kloof omhoog en stonden op de ijsvlakte. Hij die zei: ‘Ik bloed,’ hij reikte naar de zon en haalde handenvol drek uit de ingewanden van de zon en met die mest maakte hij de heuvels en de dalen van de aarde. Hij die zei: ‘Ik ween,’ hij ademde op het ijs en van het smeltwater maakte hij de zeeën en de rivieren. Hij die zei: ‘Ik zweet,’ hij verzamelde aarde en zeewater en daarmee maakte hij bomen, planten, kruiden en veldgewassen, dieren en mensen. De planten groeiden in de aarde en in de zee, de dieren liepen op het land en zwommen in de zee, maar de mensen werden niet wakker. Er waren er negenendertig. Ze sliepen op het ijs, en wilden zich niet verroeren.

Toen knielden de drie ijsgestalten neer en ze gingen zitten met opgetrokken knieën en ze lieten zich door de zon smelten. Ze smolten als melk en de melk liep in de monden van de slapers en de slapers ontwaakten. Die melk wordt alleen door mensenkinderen gedronken en zonder die melk komen ze niet tot leven.

De eerste die wakker werd was Edondurath. Hij was zo lang dat als hij rechtop stond zijn hoofd de hemel spleet en de sneeuw omlaag viel. Hij zag de anderen bewegen en ontwaken en hij werd bang toen ze begonnen te bewegen, dus doodde hij de een na de ander met een vuistslag. Hij doodde er zesendertig. Maar een van hen, de op een na laatste, rende weg. Haharath heette hij. Hij rende weg over de ijsvlakte en over het land van de wereld. Edondurath rende achter hem aan en haalde hem eindelijk in en sloeg hem dood. Haharath stierf. Toen keerde Edondurath terug naar de Geboorteplaats op de Gobrin IJsvlakte waar de lichamen van de anderen lagen, maar de laatste was verdwenen; hij was ontsnapt toen Edondurath Haharath achtervolgde.

Edondurath bouwde een huis van de bevroren lichamen van zijn broeders en wachtte daar in dat huis tot de laatste terug zou komen. Iedere dag sprak een van de lijken en zei; ‘Brandt hij? Brandt hij?’ Dan zeiden alle andere lijken met bevroren tong: ‘Neen, neen.’ Toen kwam Edondurath in kemmer terwijl hij sliep, en hij bewoog en praatte hardop in zijn dromen en toen hij wakker werd, zeiden alle lijken: ‘Hij brandt! Hij brandt!’ En de laatste broeder, de jongste, hoorde ze dat zeggen en hij kwam naar het huis van de lijken en paarde daar met Edondurath. Uit deze twee werden de mensenvolken geboren, uit het vlees van Edondurath uit de buik van Edondurath. De naam van de ander, de jongste broeder, de vader, zijn naam is niet bekend.

Al hun kinderen hadden een stukje duisternis dat hen overdag volgde waar ze ook gingen. Edondurath zei: ‘Waarom worden mijn zonen zo achtervolgd door duisternis?’ Zijn kemmering zei: ‘Omdat ze zijn geboren in het huis van vlees, daarom volgt de dood hen op de hielen. Ze staan in het midden van de tijd. In den beginne was er alleen zon en ijs en was er geen schaduw. Aan het eind, als wij klaar zijn, zal de zon zichzelf verscheuren en zal de schaduw het licht opslokken, en er zal niets overblijven dan ijs en duisternis.’

Soms, als ik inslaap in een donkere, rustige kamer, heb ik even een geweldig kostbare illusie van het verleden. De wand van de tent kromt zich over mijn gezicht, niet zichtbaar, maar hoorbaar, een schuin vlak van vaag geluid: het gemurmel van sneeuw en wind. Ik kan niets zien. Het lampgedeelte van de kachel is uit en hij bestaat alleen als een bol van hitte, een bron van warmte. De lichte vochtigheid en de omhullende druk van mijn slaapzak; het geluid van de sneeuw; Estravens ademhaling, nauwelijks hoorbaar als hij slaapt; duisternis. Niets anders. Wij zijn binnen, wij tweeën, beschut, gerust, in het middelpunt van alle dingen. Buiten ligt, als altijd, de grote duisternis, de koude, de eenzaamheid van de dood.