Neal Stephenson - Peanatema

Bly, saunt:Teor z koncentu Saunt Edhar, który został odrzucony i dożył swoich dni jako dzikus na szczycie wzgórza nazwanego później Kopcem Bly’a. Legenda mówi, że miejscowi slogowie oddawali mu boską cześć, aż w końcu zabili go i zjedli jego wątrobę.

Błogoń:Chwast, który po modyfikacji genetycznej służy do produkcji substancji znanej jako jestokej. Zakazany dla deklarantów.

Calca:Objaśnienie, definicja lub lekcja niezbędna dla przedstawienia jakiegoś obszerniejszego zagadnienia, która została wydzielona z dialogu i przedstawiona w formie przypisu lub apendyksu.

Cartas, saunta:Wykształcona arystokratka bazyjska. Po upadku Bazu założyła pierwszy matem i stworzyła Dyscyplinę, która przetrwała Starą Epokę Matemową, a po pewnych udoskonaleniach kwitnie nadal w świecie po Rekonstrukcji.

Cartaska, Dyscyplina:Kodeks praw spisany przez sauntę Cartas, której przypisuje się stworzenie świata matemów po upadku Bazu. Człowiek, który przysięga przestrzegać Dyscypliny, nazywany jest deklarantem.

Centenarysta:Deklarant, który przysiągł nie opuszczać matemu i unikać kontaktów ze światem zewnętrznym aż do następnego apertu stuletniego. Potocznie: „setnik”.

Certyfik:Najczęściej odprawiany ryt w świecie matemowym, w większości matemów odbywający się codziennie w południe i połączony z nakręcaniem zegara.

Chronotchłań:W architekturze matemowej przestrzeń we wnętrzu wieży zegarowej, mieszcząca cały mechanizm zegara, w tym także tarcze, kuranty itp.

Cnoöny:W metateoryce protyjskiej — czyste, wieczne, niezmienne byty, takie jak figury geometryczne, twierdzenia, liczby itp. należące do innego wymiaru egzystencji (Hylaejskiego Świata Teorycznego) i przez teorów jedynie postrzegane lub odkrywane, nie zaś tworzone.

Cnoüs:Pradawna postać historyczna. Cnoüs twierdził, że doświadczył wizji, w której dane mu było oglądać inny, wyższy świat. Hylaea i Deät, jego córki, zinterpretowały tę wizję na dwa różne, sprzeczne sposoby.

Datonomia:Pogląd filozoficzny wyprowadzony z prac krakersów i oparty na ścisłym badaniu danych, gdzie przez „dane” rozumie się informację dostarczaną umysłowi przez aparat zmysłowy.

Deät:Jedna z dwóch córek Cnoüsa (drugą jest Hylaea). Według jej interpretacji wizja ojca przedstawiała niebieskie królestwo duchowe, zamieszkane przez anielskie istoty i rządzone przez najwyższego stwórcę.

Decenarysta:Deklarant, który przysiągł nie opuszczać matemu i unikać kontaktów ze światem zewnętrznym aż do następnego apertu dziesięcioletniego. Potocznie: „dziesiętnik”.

Deklarant:Człowiek wierny Dyscyplinie Cartaskiej i, co za tym idzie, żyjący w świecie matemowym (a nie sekularnym).

Deolatra:Zwolennik wizji Cnoüsa w interpretacji Deät. W konsekwencji — wyznawca Nieba i Boga. Patrz także: Fizjologik.

Dialog perykliński:Dialog, którego uczestnicy konkurują ze sobą i podważają nawzajem swoje stanowiska (patrz: Plantowanie).

Dialog pielgrzymi (Peregrynacja):Dialog, którego uczestnicy (o zbliżonej wiedzy i inteligencji) omawiają wybraną ideę, najczęściej podczas przechadzki.

Dialog suwiński:Dialog, w którym mentor naucza fida, zwykle zadając mu pytania, zamiast snuć dygresyjne opowieści.

Dialog:Dyskurs teorów, zwykle sformalizowany. Określenie „być w dialogu” odnosi się do człowieka, który w takim dyskursie improwizuje. Termin ten może również odnosić się do zapisu jednego z dialogów historycznych. Takie dokumenty stanowią fundament matemowej tradycji literackiej; fidowie uczą się ich na pamięć, studiują je i odtwarzają. W formacie klasycznym dialog ma dwóch głównych uczestników i pewną liczbę słuchaczy, którzy od czasu do czasu wtrącają się do dysputy. Drugim popularnym formatem jest trójkąt, w którym występują mędrzec, zwykły człowiek poszukujący wiedzy, oraz imbecyl. Istnieje wiele klasyfikacji dyskursów, takich jak podział na dialog pielgrzymi, perykliński i suwiński.

Diax:Dawny fizjologik z Oritheny. Przypisuje mu się wypędzenie entuzjastów ze świątyni i stworzenie rygorystycznych intelektualnych podwalin teoryki.

Dolina Dzwoneczków:Dolina górska, od której pochodzi nazwa matemu założonego w niej w roku 17 p.r. i specjalizującego się w badaniu i doskonaleniu sztuk walki i pokrewnych zagadnień. Patrz także: Droga dzwoneczków.

Don:W koncentach przestrzegających tradycji messalu — starszy deklarant siedzący przy stole i obsługiwany przez deklarantów niższej rangi.

Droga dzwoneczków:Sztuka walki wywodząca się z Doliny Dzwoneczków (zob.).

Dron:Potoczny skrót nazwy „droga dzwoneczków” (zob.).

Drumon:duży pojazd kołowy używany extramuros do przewozu ciężkich ładunków.

Dynastia:Chronologiczny ciąg deklarantów, którzy przed reformami Trzeciej Łupieży nabyli i zatrzymali własność wykraczającą poza zawój, sznur i sferę i przed śmiercią przekazywali je wybranemu dziedzicowi. W tym rozumieniu często łączona z fundami. Czasem także skrótowe określenie Starej Dynastii(zob.).

Dyscyplina — patrz: Cartaska, Dyscyplina.

Dyskuta:Nieformalna grupa robocza na konwoksie, której członkowie z własnej inicjatywy spotykają się wieczorami i do późna w nocy rozprawiają na interesujące ich tematy.

Dziedzina przyczynowa:Zbiór rzeczy lub faktów połączonych siecią zależności przyczynowo-skutkowych.

Dziesiąta Noc:Tradycyjne zakończenie apertu, odbywające się w dziesiąty — ostatni — wieczór. Matem wyprawia wówczas ucztę dla wszystkich chętnych gości z extramuros. Uczta jest okazją do załatwienia spraw wymagających udziału państwa sekularnego — takich jak przeniesienie nowych kolektantów z jurysdykcji sekularnej pod władzę matemową.

Dziesiętnik:Potocznie decenarysta(zob.).

Dzikus:Człowiek piśmienny i obdarzony umiejętnością teorycznego rozumowania, ale zamieszkały w Saeculum i odcięty od świata matemowego. Termin ten odnosi się najczęściej do eks-deklarantów, którzy zostali zwolnieni ze ślubów albo odrzuceni, ale można go również stosować w odniesieniu do samouków, którzy nigdy nie byli deklarantami.

Dzwonecznik:Deklarant z Doliny Dzwoneczków, który całe życie poświęcił zgłębianiu tajników sztuk walki.

Ecba:Wyspa wulkaniczna na Morzu Mórz, siedziba Oritheny do roku –2621, kiedy to świątynię zniszczyła katastrofalna w skutkach erupcja wulkanu.

Edhar:Saunt z zakonu evenedryckiego, który w roku 267 powołał nowy zakon, a później założył koncent, w którym dożył kresu swoich dni. Zarówno zakon, jak i koncent noszą jego imię. Pełna nazwa brzmi „Zakon Saunta Edhara”, na co dzień skraca się ją jednak do „Saunt Edhar” lub wręcz samego „Edhar”.

Entuzjaści:Pogardliwe określenie tych spośród dawnych fizjologików, których Diax przepędził z Oritheny, zarzucając im niezdolność lub niechęć do zdyscyplinowanego rozumowania.

Epoka Praksis:Okres historii Arbre rozpoczęty w stuleciu po Odrodzeniu (około roku –500) i zakończony Straszliwymi Wypadkami i Rekonstrukcją (rok 0). Nazwę zawdzięcza mieszkańcom dawnych matemów, którzy po Odrodzeniu rozproszyli się po Saeculum i w oparciu o teorykę zainicjowali eksplorację świata i rozwój techniki.