Ayzek Azimov - Koinot oqimlari

— Yo‘q, — pichirladi u, — menga nisbatan bunday qilishga haqqi yo‘q. Bunga yo‘l qo‘ymayman… Kapitan!

Uning tovushi keskin va qat’iy jarangladi. Kapitan Reysti kelib ta’zim qildi.

— Xizmat, xonim?

— Menga buyruq berilmasin, — dedi tantanavor ohangda u. — Men yosh bola emasman. O‘zimga uzim xo‘jayinman. Men shu yerda qolaman.

— Tushuning, xonim, — dedi ehtiyotlik bilan kapitan. — Bu mening buyrug‘im emas. Mendan so‘rab ham o‘tirishgani yo‘q. Menga nima qilish lozimligini aytishsi, xolos. Mana buyruq nusxalari.

— Sizning buyruqlaringiz meni qiziqtirmaydi. Samiya qayrildi-da, poshnalarini gez-tez taqillatib undan uzoqpashdi.

Kapigan qizga yetib olib, yumshoqg‘dana so‘z qotdi:

— Buyruqsa aytilishicha, siz uchishni istamasangiz, meni kechirasiz, sizni kuch ishlatib kemaga olib borishga majburdirman.

— Bunga haqqingiz yo‘q! — Qiz keskin u tomonga yuzini burdi.

— Buyruq shundayki, men har qanday ishga tayyor bo‘lishim lozim.

Qiz uni tinchlantirishga urindi.

— Kapitan, axir, haqiqiy xavf yo‘q. Bu juda kulgili va bema’ni buyruq! Shahar tinch. Bor-yo‘g‘i, kecha kechqurun kutubxonada bir nazoratchini do‘pposlab ketishibdi.

— Boshqa bir nazoratchi bugun ertalab yana o‘sha florinaliklar tomonidan o‘ldirilgan.

— Ularning menga qanday aloqasi bor? Men nazoratchi emasman.

— Xonim, kema uchishga tayyor. Bir oz o‘tirib u parvoz etadi. Shu paytda siz uning ichida bo‘lishingiz shart.

— Mening ishim-chi? Tadqiqotchilarim-chi? Siz tushunasizmi o‘zi…

Qayoqsan ham tupgunardingiz.

Kapitan indamadi. Qiz teskari o‘girildi. Mis rangli, sutdek oppoq kumush sim qo‘shib to‘qshtgan kirt matosidan tikilgan ko‘ylak uning yelkalari, qo‘llarining ajib bir do‘mboqyaigini, go‘zalligini ajratib ko‘rsatardi. Kapitan Reysti Oliyzot Xonimga nisbatan odsiy sarklikning nigohida mujassamlashishi shart bo‘lgan izzat-ehtirom, yuvvoshlik va hissizlikdan boshqacharoq bir ma’noda nigoh tashladi. U doimo, nega shunday go‘zal jonon o‘z vaqtini qandaydir ilmiy ishlarga sarflashga chin dildan ajablanardi.

(Davomi kelgusi sonda.)

O amiya bir narsani yaxshi bilardi: Samiya Fayf qizining ilm bilan shug‘ullanishiga, Sarkning oqsuyak Oliyzot Xonimlarining asosiy vazifasi — jamiyatda dabdaba bilan ko‘zga tashlanib turishi va ikkitadan kam bo‘lmagan (lekin ko‘p ham emas) sarklik Skvayrni dunyoga keltirishdan iborat, deb biluvchilar g‘ijinib boqardilar.

Ular qizning oldiga kelib:

— Samiya, siz haqiqatan ham kitob yozyapsizmi? — deb so‘rashardi va ko‘rsatishni iltimos qilishardi, so‘ng qiqirlab kulardilar.

Bular ayollar edi. Erkaklar esa o‘zlarining shirin so‘zlari, o‘tli nigohlari yoki qizning nozik belidan bir martagina quchib, Samiyani bunday ahmoqgarchilikdan qaytarish hamda uning diqqatini haqiqiy muhim ishlarga jalb etish mumkin, degan aqidalari bilan yanada jirkanchroq ko‘rinardilar.

Buning boshlanganiga ancha bo‘lgandi. Ko‘pchilik kirtni faqat zaruriy narsagina deb hisoblasa-da, Samiya esini tanigandan beri unga butun mehr-muhabbatini bag‘ishlagandi. Kirt! Matolar podshohi, hukmdori, xudosi!

Kimyoviy tomondan u faqat sellyulozaning bir turi edi. Kimyogarlar bu haqda hatto qasam ichishlari mumkin edi. Biroq, o‘zlarining barcha asbob-uskunalari-yu, nazariyalari bilan nega butun Galaktika qa’ridagi barcha sayyoralar orasida Florinada, faqat Florinada sellyulozaning kirtga aylanishini tushuntirib berolmasdilar. Hamma balo fizik holatda, derdilar ular. Ammo ulardan, kirtning sellyulozadan farqi nima, deb so‘rang-chi, og‘izlariga talqon solib olardilar.

Qachonlardir u kirt tolalarining jshosidan xayratlanib, o‘z enagasidan so‘ragandi:

— Ena, nega u yaltirzydi?

— Chunki, u — kirt, Samiya begim.

— Ena, nega boshqa narsalar bunchalik yaltiramaydi?

— Boshqa narsalar kirt emas, Samiya begim.

Xullas, bor savol-javob shunaqa bo‘lardi. Bu mavzuga bag‘ishlangan ikki jildlik risola uch yilgina avval chop etilgandi. Qiz uni diqqat bilan o‘qib chiqdi. Undan chiqarilgan xulosa enaga fikri bilan bir xil edi. Kirt — bu kirt, chunki u kirt.

To‘g‘ri, kirt o‘z-o‘zicha yaltiramasdi. maxsus usul qo‘llab, to‘qilsa, quyosh nurida istalgan rang yoki birato‘la kamalakning barcha ranglarida tovlanardi. Boshqa bir usul esa tolaga olmos jilosini berardi. Oddiygina ishlov berish orqali matoni.

Oxiri 600 gradusgacha chidamli va barcha kimyoviy moddalarga nisbatan inert holiga keltirish mumkin edi. Tolalardan yupqa mato to‘qish uchun uni o‘ta ingichka ipga ham aylantirardilar, bu tolalarning mustaqkamligiga hech bir po‘lat qotishma tenglasholmasdi. Odamzotga ma’lum bo‘lgan narsalarning ichida kirt o‘zining turli-tuman jabhalarda va juda keng qo‘llanilishi bilan ajralib turardi. Agar kirt bunchalik bo‘lmaganida uni behisob texnika sohalarida qo‘llaniluvchi shisha, plastmassa yoki metall o‘rniga ishlatish mumkin edi. U optik asboblarda yagona ipli xoch sifatida, giperatomli yuritgichlarda ishlatiluvchi gidroxron qoliplar uchun, xullas, qaysi jabhada temir haddan ziyod mo‘rt va og‘ir deb hisoblansa, o‘sha yerda xizmat qilardi.

Lekin kirt oz edi, juda ham oz edi. Kirt xirmonining asosiy qismi Galaktikadagi eng antiqa kiyimlar tikiluvchi matolarga sarf bo‘lardi. Florina millionlab sayyoralardagi aslzodalarni kiyintirardi, shuning uchun yetishtirilgan hosil juda oz-ozdan tarqatilardi.

Samiyaning yoshi ulg‘aygach, u otasiga murojaat qildi.

— Dada, kirt nima?

— U — non bilan yog‘, Samiya.

— Men uchunmi?

— Fakat sen uchun emas, Samiya. U — butun Sark uchun non bilan yog‘.

Qiz Galaktikadagi har bir sayyora o‘z yerida kirt o‘stirishga urinib ko‘rganini bilib oldi. Avvaliga, Sark kim kirt urug‘ini o‘g‘irlagan bo‘lsa, uni o‘lim jazosiga hukm qilish haqida qonun chiqardi. Biroq, bu kontrabandani to‘xtatolmadi va Sark qonunni bekor qilish lozimligini anglab yetdi. Endi, har bir kimsa, u qayerdan kelgan bo‘lmasin, kirt urug‘ini sotib olishi mumkin edi, leknn kirt matosining og‘irligi narxida pul to‘lashi shart edi. Chunki, Galaktikadagi Florinadan boshqa sayyorada kirt o‘rniga oddiygina oppoq, jozibasiz, tolasi bo‘sh, befoyda paxta o‘sib chiqardi.

Ming xil usul qo‘llab ko‘rilgandi. Florina tuprog‘idan namunalar olindi. Florina quyoshi nurlari spektr [5]ini beruvchi sun’iy yorug‘lnk manbalari qurildi. Tuproqlarga Florina bakteriyalari yuqtirildi. Kirt esa pinak buzmay oppoq, jozibasiz, tolasi bo‘sh va befoyda bo‘lib o‘sib chiqaverdi.

Besh Yildirki, Samiya Fayf qizi kirt haqida, ya’ni u o‘sayotgan sayyora, uni undirayotgan kishilar to‘g‘risida kitob bitishni orzu qilardi.

Bu orzu atrofdagilarning masxaraomuz kulgusiga sabab bo‘lsa ham, Samiya uchun ezgu niyat edi. U Florinaga uchaman deb turib oldi. Florinada qiz butun mavsumni dalada o‘tkazib, so‘ngra fabrikadagi ishlarni kuzatmoqchi edi. U istardiki…

Uning nimalarni istash-istamasliganing nima farqi bor? Qizga qaytish buyurilgandi. Hozir uning Sarkka uchishdan bo‘lak iloji yo‘q. Lekin, — u — Samiya Fayf qizi, Florinaga albatta qaytadi. Balki bir kun, balki ikki kun, balki bir haftadan so‘ng!

Samiya, Florina to kichkina ilg‘ar-ilg‘amas pufakchadek bo‘lib ko‘ringuncha illyumtgnatordan qarab turdi…

— Xonim, siz o‘z bo‘lmangizga kirmaysizmi?

Qiz kapitan Reystiga qaradi-da, kinoya bilan javob berdi:

— Kapitan, yana qanday buyruqlar oldingiz? Mabodo, men asira emasmanmi?

— Yo‘q, albatta. Bu faqat ehtiyotkorlik. Uchishimiz arafasida fazo bekati negadir bo‘m-bo‘sh edi. Ehtimol, anavi florinalik yana kimnidir o‘ldirgan bo‘lsa, fazo bekati bo‘linmasi ham nazoratchilarga qo‘shilib jinoyatchini qidirayotgandir.